1. Ίδρυση
Το νοσοκομείο της Νέας Εφέσου (Κουσάντασι) έφερε το όνομα «Άγιος Παντελεήμων» και βρισκόταν κοντά σε δύο άλλα σημαντικά κτήρια της κοινότητας, την εκκλησία και το σχολείο. Όπως προκύπτει από την κτητορική του επιγραφή,1 ιδρύθηκε στις 5 Μαΐου 1756, με την οικονομική συνδρομή σημαντικών μελών της κοινότητας, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και ο φερόμενος ως ιδρυτής της Μανωλάκης Μπενλή Ογλού. Από την ίδια πηγή προκύπτει επίσης ότι στις 5 Απριλίου 1852, έπειτα από σχετική πρωτοβουλία του επισκόπου Ελαίας Χρύσανθου, αντιπροσώπου του μητροπολίτη Εφέσου Ανθίμου, αποφασίστηκε η ανακαίνιση του νοσοκομείου. Η προσπάθεια αυτή ολοκληρώθηκε στις 5 Μαΐου του 1865.
2. Διοίκηση – λειτουργία
Το νοσοκομείο ήταν κοινοτικό και τη διοίκησή του είχε αναλάβει εφορεία, στην οποία συμμετείχαν κατά καιρούς σημαίνοντα μέλη της κοινότητας. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο Γεώργιος Βεϊνόγλου, μέλος της εφορείας κατά τη θητεία της οποίας είχε αποφασιστεί το 1852 η ανακαίνιση του ιδρύματος, και ο εγγονός του ιδρυτή της κοινότητας Εμμανουήλ Βεϊνόγλου, ο οποίος διετέλεσε πρόεδρος της εφορείας του νοσοκομείου. Εκτός αυτού είχε διατελέσει δημογέροντας, διαχειριστής της κοινοτικής περιουσίας, σύμβουλος του μητροπολίτη Εφέσου Αγαθαγγέλου και πρόεδρος της εφορείας του ναού και των σχολείων. Τα έξοδα για τη λειτουργία και τη συντήρηση του νοσοκομείου καλύπτονταν από την κοινότητα. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες προφορικές μαρτυρίες, για τη συλλογή των απαραίτητων κεφαλαίων εκτός από τις σχετικές εισφορές τελούνταν λειτουργίες.2
Δυστυχώς διαθέτουμε ελάχιστες πληροφορίες σχετικά με τη λειτουργία του νοσοκομείου, τη δυναμικότητά του και το προσωπικό που εργάστηκε εκεί. Γνωρίζουμε όμως από προφορικές μαρτυρίες ότι στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχαν σε αυτό περίπου 10 κλίνες για την περίθαλψη των απόρων και έμεναν μόνιμα δύο νοσοκόμοι. Υπήρχε τέλος και ένα ειδικό δωμάτιο για την περίπτωση που θα προέκυπτε ανάγκη νοσηλείας φρενοβλαβούς.3
2. Αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (Α.Κ.Μ.Σ.), φάκ. Ι 38, Η' Εσωτερική μορφή του οικισμού, 7. Άλλα κτίσματα.
3. Αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (Α.Κ.Μ.Σ.), φάκ. Ι 38, Η' Εσωτερική μορφή του οικισμού, 7. Άλλα κτίσματα.