1. Βιογραφικά στοιχεία
Ο Νικήρατος ήταν γλύπτης της Μέσης Ελληνιστικής περιόδου. Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του Ευκτήμονος. Όπως και άλλοι ομότεχνοί του κατά την ίδια περίοδο, ο Νικήρατος έφυγε από την Αττική και εγκαταστάθηκε στο Πέργαμον, όπου εργάστηκε στην αυλή των Ατταλιδών.
2. Έργο
H καλλιτεχνική του δράση συνδέεται με την πρώτη Σχολή πλαστικής του Περγάμου.1 Τα έργα του στη Δήλο, στο Πέργαμον, καθώς και κάποια μεταφερμένα στη Ρώμη δεν έχουν ταυτιστεί. Όμως, σχετικές πληροφορίες συνάγονται από τις υπογραφές του –σε πολλές από τις οποίες συνυπάρχει και το όνομα του γλύπτη Φυρομάχου–, αλλά και από τις αναφορές του Πλινίου. Στις ενεπίγραφες βάσεις μάλιστα, όπου υπογράφουν και οι δύο καλλιτέχνες, το όνομα του Νικηράτου προηγείται. Για το λόγο αυτό θεωρήθηκε ότι ο Νικήρατος ήταν τουλάχιστον ο δάσκαλος, αν όχι ο πατέρας, του Φυρομάχου.
Ο Νικήρατος ειδικευόταν στην κατασκευή χάλκινων αγαλμάτων. Οι πηγές τού αποδίδουν πολυάριθμα έργα, τόσο μεμονωμένα αγάλματα όσο και συμπλέγματα. Άξιο μνείας είναι το επίγραμμα του αναθήματος του Σωσικράτους2 που βρέθηκε στη Δήλο. Το κείμενο εξαίρει το Φιλέταιρο, το θριαμβευτή των Γαλατικών πολέμων. Ο αναθέτης πρέπει να ήταν ο Άτταλος Α' (241-197 π.Χ.), ο οποίος σκόπευε να τιμήσει τον ιδρυτή της δυναστείας του Περγάμου Φιλέταιρο (283-263 π.Χ.).3 Στο κείμενο αναφέρεται ο Νικήρατος ως ο δημιουργός αυτής της γλυπτής αφιερωματικής σύνθεσης. Τόσο η αναφορά του βασιλικού τίτλου όσο και η μορφή των γραμμάτων χρονολογούν το επίγραμμα και την καλλιτεχνική δράση του Νικηράτου στο β΄ μισό του 3ου αι. π.Χ., επί της αρχής του Αττάλου Α'.
Η καριέρα του πιθανότατα συνεχίστηκε ως τις αρχές της βασιλείας του Ευμένη Β' (197-158 π.Χ.).4 Ένα από τα γνωστότερα έργα του Νικηράτου ήταν ένα χάλκινο σύμπλεγμα του Ασκληπιού και της Υγείας. Έχει υποτεθεί ότι η αρχική του θέση πρέπει να αναζητηθεί στο Πέργαμον, παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει σχετική μαρτυρία. Θεωρήθηκε μάλιστα ότι θα στεγαζόταν στον πρώτο μαρμάρινο δωρικό ναό αφιερωμένο στους δύο θεούς, που οικοδομήθηκε την ίδια περίοδο.5 Το σύμπλεγμα μεταφέρθηκε σε άγνωστο χρόνο στη Ρώμη, όπου τοποθετήθηκε στο ναό της Ομόνοιας.
1. Ο Πλίνιος πάντως δεν τον αναφέρει μεταξύ των καλλιτεχνών που εργάστηκαν στο μεγάλο Ατταλιδικό ανάθημα. Στο έργο αυτό συνεργάστηκαν οι Φυρόμαχος, Στρατόνικος από την Κύζικο, Ισίγονος και Αντίγονος. Βλ. Plin., HN 34.84.
2. Λεβέντης, Ι. , «Η Υγεία του Νικηράτου του Αθηναίου. Συμβολή στη μελέτη της πρώιμης πλαστικής της Περγάμου», στο Palagia, Ο. – Coulson, W. (επιμ.), Regional Schools in Hellenistic Sculpture, Proceedings of an International Conference held at the American School of Classical Studies at Athens 1996 (Oxbow Monograph 90, Oxford 1998), σημ. 47.
3. Σύμφωνα με άλλη άποψη, ο εν λόγω Φιλέταιρος πρέπει να ταυτιστεί με τον αδελφό του Ευμένη Β' (197-158 π.Χ.) και του Αττάλου Β' (158-138 π.Χ.).
4. Σε ένα σχέδιο του Κυριακού της Αγκόνας αποδίδεται πιθανότατα ένα έργο του Νικηράτου. Στην επιγραφή μάλιστα που το συνοδεύει αναγράφεται “Eumen est regis”. Bλ. σχετικά Λεβέντης, Ι., «Η Υγεία του Νικηράτου του Αθηναίου. Συμβολή στη μελέτη της πρώιμης πλαστικής της Περγάμου», στο Palagia, Ο. – Coulson, W. (επιμ.), Regional Schools in Hellenistic Sculpture, Proceedings of an International Conference held at the American School of Classical Studies at Athens 1996 (Oxbow Monograph 90, Oxford 1998), σελ. 106-107.
5. Δεν μπορεί πάντως να αποκλειστεί και η υπόθεση ότι το σύμπλεγμα βρισκόταν μέσα στην πόλη, αλλά δεν είχε σχέση με το Ασκληπιείο.