1. Τοποθεσία
Λίγα μέτρα ανατολικά του περίφημου (κατεστραμμένου σήμερα) ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου στη Νίκαια, στη σημερινή οδό Yakup Chelebi, βρίσκεται ένα αινιγματικό μνημείο, γνωστό ως Böcek Ayasma (ιερή πηγή του Böcek). Πρόκειται για ένα μικρό θολοσκεπές κτήριο με σχεδόν κυκλική κάτοψη, εσωτερική διάμετρο περίπου 4,5 μ. και εσωτερικό ύψος 3,8 μ. Βρίσκεται αρκετά χαμηλότερα από το επίπεδο της σημερινής οδού και για το λόγο αυτό δίνει πια την εντύπωση ημιυπόγειου. 2. Περιγραφή Για να προσεγγίσει κανείς την είσοδο του κτηρίου, πρέπει να κατέλθει 11 σκαλοπάτια από το επίπεδο του δρόμου. Οι τοίχοι είναι χτισμένοι με αργούς ή ελαφρώς επεξεργασμένους λίθους και, κυρίως, με οπτόπλινθους. Ως συνδετικό υλικό έχει χρησιμοποιηθεί κονίαμα. Το άνοιγμα της μοναδικής εισόδου έχει ύψος 2,55 μ. Πάνω από το άνοιγμα αυτό υψώνεται τυφλό τόξο από πλατείς και επιμήκεις οπτόπλινθους. Στο κέντρο περίπου του τόξου ανοίγεται αβαθής, παραλληλόγραμμη, επίσης τυφλή κόγχη. Ως ανώφλι έχει τοποθετηθεί επίμηκες μαρμάρινο αρχιτεκτονικό μέλος σε δεύτερη χρήση, διακοσμημένο καθ’ όλο το μήκος του με δύο βαθιές και παράλληλες μεταξύ τους εγχαράξεις. Εσωτερικά, στον τοίχο του κυκλικού δωματίου, σε καθένα από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα υπάρχει διαμορφωμένη από μία κόγχη με ημικυκλική στέψη. Το περίγραμμα της στέψης τονίζεται με τη βοήθεια μεγάλων επεξεργασμένων λίθων. Δεξιά και αριστερά της ανατολικής κόγχης έχουν τοποθετηθεί συμμετρικά, σε δεύτερη χρήση, μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη με γεωμετρικό και φυτικό διάκοσμο. Ένα από αυτά φέρει μεγάλο σταυρό. Το δάπεδο είναι καλυμμένο με επιμελημένα τοποθετημένες λίθινες πλάκες. Στο κέντρο του δαπέδου ανοίγεται μία οπή τετράγωνης κάτοψης, με μήκος πλευράς 0,5 μ. και βάθος περίπου 0,8 μ. Περίπου στο ίδιο επίπεδο με το δάπεδο, οι τέσσερις πλευρές της οπής ορίζονται από ισάριθμες πλάκες μαρμάρου. Η ανατολική πλάκα φέρει ελληνική επιγραφή (ίσως της Υστεροβυζαντινής εποχής):
«ΠΥΡΓΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΕΝ Χ(ΡΙΣΤ)Ω ΑΥΤΟΚΡ(ΑΤΟΡΟΣ)».
Άλλη πλάκα φέρει ιουδαϊκή επιγραφή του 2ου αι. μ.Χ., με χωρίο από την Παλαιά Διαθήκη. Στη ΝΔ γωνία της τοιχοποιίας υπάρχει εγχάρακτη παράσταση της εβραϊκής επτάφωτης λυχνίας. Είναι πιθανό, επομένως, ότι για την κατασκευή του χώρου χρησιμοποιήθηκε, εκτός των άλλων, και υλικό από κάποια εβραϊκή συναγωγή. 3. Αποτίμηση Το μνημείο στο σύνολό του δεν έχει ερευνηθεί, και κάθε προσπάθεια χρονολόγησης παραμένει ριψοκίνδυνη. Αναφορές στη χρήση και τη χρονολόγηση του κτηρίου έχουν γίνει μόνο στο πλαίσιο συνολικών μελετών της πόλης της Νίκαιας και των μνημείων της. Ως αρχιτεκτονική κατασκευή το κτήριο έχει χρονολογηθεί σε πρόσφατες μελέτες στον 6ο αι.1 Ως προς τη χρήση του, στο διαδικτυακό τόπο του Δήμου του Ιζνίκ αναφέρεται ότι ο χώρος «λειτουργούσε ως βαπτιστήριο και αργότερα ως ιερή πηγή» (αγίασμα). Είναι, όμως, μάλλον ορθή η επιφύλαξη που διατυπώνει ο M. Restle, λέγοντας ότι «η υποτιθέμενη χρήση του χώρου ως βαπτιστηρίου παραμένει αμφίβολη».2 Ο A. B. Yalçın προφανώς αποδέχεται αυτή την επιφύλαξη, εφόσον αναφέρει το κτήριο μόνο ως «αγίασμα» (fonte sacra).3 Ομοίως και ο C. Foss θεωρεί ότι κατά πάσα πιθανότητα το κτήριο είχε την παραπάνω χρήση. Η συστηματικότερη μελέτη του συγκεκριμένου μνημείου, σε συνδυασμό με την αναζήτηση της σχέσης που ενδεχομένως είχε με τον πολύ κοντινό ναό της Κοίμησης, ίσως δώσει μια ασφαλέστερη λύση στο αίνιγμα.
1. Enciclopedia dell’ arte Medievale VIII (Roma 1997), σελ. 677, βλ. λ. “Nicea” (A. B. Yalçın). 2. Restle, M., Istanbul-Bursa-Edirne-Iznik. Baudenkmäler und Museen, Reclams Kunstführer (Stuttgart 1976), σελ. 534. 3. Enciclopedia dell’ arte Medievale VIII (Roma 1997), σελ. 677, βλ. λ. “Nicea” (A. B. Yalçın). |
|
|