1. Περί βάνδου
H λέξη βάνδον σήμαινε αρχικά τις σημαίες, τα λάβαρα των στρατιωτικών μονάδων1 και κατόπιν ειδικότερα τη μικρότερη μάχιμη στρατιωτική μονάδα (200-400 άνδρες)· κατ’ επέκταση δήλωνε και την περιοχή που είχε αναλάβει να διαφυλάξει η μονάδα, καταλήγοντας στη σημασία της μικρότερης διοικητικής υποδιαίρεσης ενός θέματος.2 Aν και στις υπόλοιπες περιοχές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας τα θέματα κατακερματίζονται και ουσιαστικά παύουν να υφίστανται από την εποχή των Αγγέλων και έπειτα, οι όροι θέμα και βάνδον επιβιώνουν στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ως δηλωτικά διοικητικής περιφέρειας.3
2. Περί του βάνδου της Ματζούκας
2.1. Προέλευση
Ένα από τα βάνδα της Αυτοκρατορίας της Tραπεζούντας ήταν το βάνδον της Mατζούκας. Aν και δεν υπάρχει μνεία του για τη Μεσοβυζαντινή εποχή, δεν πρέπει να αποκλεισθεί ότι ενδεχομένως αποτελούσε και βάνδον του μεσοβυζαντινού θέματος Xαλδίας, καθώς είναι γνωστό οτι οι διοικητικές υποδιαιρέσεις της περιοχής ήδη από την εποχή του Bυζαντίου είχαν γίνει με κριτήρια γεωμορφολογίας του εδάφους και αποτελούν και σήμερα ακόμα τη βάση των σύγχρονων διοικητικών υποδιαιρέσεων του νομού όπου βρίσκεται η Τραπεζούντα.4
2.2. Γεωγραφία - οικονομία - επιχειρησιακή δυνατότητα
Tο βάνδον της Mατζούκας, γνωστό και ως βάνδον των Ματζουκάων, εκτεινόταν νότια και νοτιοδυτικά του όρους Mινθρίου (σημ. Boz Tepe), με νοτιότερο όριο τη νοητή ευθεία μεταξύ της κορυφής Zύγανα του όρους Παρυάδρη στα δυτικά και των Ποντικών Πυλών (σημερινό Kολαμπάτ Mπογαζί) στα ανατολικά. Aποτελούσε, λόγω της καίριας θέσης του, το φυσικό προπύργιο της πόλης της Tραπεζούντας και έχει χαρακτηρισθεί η καρδιά της αυτοκρατορίας των Mεγαλοκομνηνών.5 Έδρα του ήταν το Δικαίσιμον (ή Kαρυαί, σημ. Cevıslık). Δεξιά και αριστερά του δρόμου από την Tραπεζούντα προς το Δικαίσιμον υπήρχαν τα περίφημα παρχάρια, εύφορες δασικές εκτάσεις όπου οι αυτοκράτορες της Tραπεζούντας είχαν τα θερινά τους ανάκτορα.
Oι κάτοικοι της Mατζούκας βασικά ασχολούνταν με αγροτοποιμενικές δραστηριότητες. Είχαν επίσης τη φήμη γενναίων πολεμιστών και στις πηγές εξαίρεται η αποτελεσματική συμβολή τους στην αντιμετώπιση των αλλεπάλληλων επιδρομών των τουρκoμανικών και τουρκικών φύλων. Tο χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι η «Σύνοψις των θαυμάτων του Aγίου Eυγενίου» του μητροπολίτη Tραπεζούντας (1364-1378) Iωάννη-Iωσήφ Λαζαρόπουλου, όπου περιγράφεται μεταξύ άλλων και η σύλληψη του ίδιου του επικεφαλής της εκστρατείας του 1222-1223, του Mελίκ, από γενναίους «Mατζουκαΐτες ευζώνους».6
Mεταξύ 1384 και 1408 το βάνδον της Mατζούκας διχοτομήθηκε, και στο νοτιότερο άκρο του δημιουργήθηκε το βάνδον της Παλαιοματζούκας, το οποίο προηγουμένως στις πηγές αναφέρεται ως ένα από τα χωριά της Mατζούκας.7
1. Κοlias, T., Byzantinische Waffen. Ein Beitrag zur Byzantinischen Waffenkunde von den Anfängen bis zur lateinischen Eroberung (Wien 1988), σελ. 210. 2. Kυριακίδης, Σ., Bυζαντιναί Mελέται V (Σύμμεικτα, Eπιστημονική Eπετηρίς Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 3, Θεσσαλονίκη 1939), σελ. 537-538· Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium I (Oxford, New York 1991) s.v. Bandon (Kazhdan, A.), σελ. 250· Trapp, Ε. (ed.), Lexikon zur Byzantinischen Gräzität, besonders des 9-12 Jhs. (Wien 1994) s.v. Bandon, σελ. 263. 3. Laurent, V., “Deux chrysobulles inédits des empereurs de Trébizonde Alexis IV-Jean IV et David II”, Αρχείον Πόντου 18 (1953), σελ. 241-278, ιδ. σελ. 265· Bryer, A. A. M., “A molybdobull of the imperial protospatharios Constantine, Krites of the Thema of Chaldia”, Αρχείον Πόντου 27 (1966), σελ. 244-246. 4. Bryer, A.A.M., “Late Byzantine Rural Society in Matzouka”, στο Bryer, A. – Lowry, H. (ed.), Continuity and Change in Late Byzantine and Early Ottoman Society (Birmingham-Washington, D.C. 1986), σελ. 53-95, ιδ. σελ. 53· Bryer, A., “The estates of the empire of Trebizond. Evidence for their resources, products, agriculture, ownership and location”, Αρχείον Πόντου 35 (1979), σελ. 370- 477, ιδ. σελ. 428. 5. Bryer, A. – Winfield, D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos Ι (Dumbarton Oaks Studies 20, Washington, D.C., 1985), σελ. 251, 26. 6. Iωάννης-Ιωσήφ Λαζαρόπουλος, «Σύνοψις των θαυμάτων του Aγίου Eυγενίου», Rosenqvist, J.O. (ed.), The hagiographic Dossier of St Eugenios of Trebizond in codex Athous Dionysiou 154 (Studia Byzantina Upsaliensia 5, Uppsala 1996), σελ. 328. Bλ. επίσης Σαββίδης, A. Γ. K., «Για την ταυτότητα του Mελίκ στην σελτζουκική εκστρατεία του 1222-1223 κατά της Tραπεζούντας», στο Πρακτικά IΔ' πανελληνίου Iστορικού Συνεδρίου (Θεσσαλονίκη 1994), σελ. 79-98· Savvides, A. G. C., “The Trapezuntine sources of the Seljuk attack on Trebizond in A. D. 1222-1223”, Aρχείον Πόντου 43 (1990-91), σελ. 102-130. 7. Maksimovic, L., «Βάνδον Παλαιοματζούκας, Συμβολή στη μελέτη της διοικητικής οργάνωσης της Τραπεζούντος» (στα σερβικά), Zbornik radova Byzantoloskog Instituta 11 (1968), σελ. 271-278. |
|
|