1. Γέννηση – καταγωγή
Αν και ήταν ο μόνος από τους Διαδόχους που δεν είχε ευγενική καταγωγή, ο Ευμένης προερχόταν από επιφανή οικογένεια της θρακικής Καρδίας, πόλη ενσωματωμένη τότε στη μακεδονική επικράτεια, και ο πατέρας του φαίνεται πως ήταν φίλος του Μακεδόνα βασιλιά Φιλίππου Β΄ (359-336 π.Χ.).1 Με υπόδειξη του τελευταίου ήρθε στη μακεδονική αυλή σε ηλικία δεκαοχτώ ετών και ορίστηκε «γραμματεύς» του βασιλιά. Αργότερα διορίστηκε από τον Αλέξανδρο «αρχιγραμματεύς», θέση στην οποία παρέμεινε ως το θάνατο του βασιλιά.
Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου ο Ευμένης τάχθηκε με το μέρος της βασιλικής οικογένειας και αναδείχθηκε βασικός υποστηρικτής της ενότητας του μακεδονικού κράτους. Κατά τη συνδιάσκεψη της Βαβυλώνος προσχώρησε στην ομάδα του στρατηγού Περδίκκα2 (Περδίκκας, Αριστόνοος, Αλκέτας, Άτταλος, Πολέμωνας, Σέλευκος, Μήδιος, Δόκιμος, Φιλόξενος). Χάρη στον Περδίκκα αναγορεύθηκε σατράπης της Καππαδοκίας, ως αντίβαρο στην αυξανόμενη δύναμη του Αντιγόνου Α΄ Μονοφθάλμου.3 Το 321/320 π.Χ. τέθηκε επικεφαλής των δυνάμεων του Περδίκκα στην Καππαδοκία και στην Πισιδία, σε συνεργασία με τους στρατηγούς Νεοπτόλεμο και Αλκέτα, και ανέλαβε να διαπραγματευθεί το γάμο του Περδίκκα με την Κλεοπάτρα. Το 321 π.Χ. νίκησε τον Κράτερο,4 μετά τη δολοφονία του Περδίκκα όμως το ίδιο έτος απομονώθηκε από τους υπόλοιπους Διαδόχους και καταδικάστηκε σε θάνατο κατά τη συνδιάσκεψη του Τριπαραδείσου (321 π.Χ.). O Α΄ πόλεμος των Διαδόχων (320-319 π.Χ.) έφερε τον Ευμένη αντιμέτωπο με τον αλλοτινό σύμμαχό του Νεοπτόλεμο στα καππαδοκικά Νώρα. Η πολιορκία που ξεκίνησε στα Νώρα κατέληξε στην ήττα και στη σύλληψη των στρατευμάτων του, με εξαίρεση 300 ιππείς, με τους οποίους ο Ευμένης κατέφυγε στον Αντίπατρο.5 Στη συνέχεια αποσύρθηκε από την περιοχή του Ελλησπόντου. Ύστερα από δέκα ημέρες αντιμετώπισε τον Κράτερο και το Νεοπτόλεμο κοντά στην Καππαδοκία6 και ανακατέλαβε την Ελλησποντική Φρυγία7 και τη Λυδία.8 Η σύγκρουση που ξέσπασε μεταξύ του Ευμένη και του Αλκέτα διευθετήθηκε από τον Αντίγονο το Μονόφθαλμο.9
Κατά το Β΄ πόλεμο των Διαδόχων (318-315 π.Χ.), ο Ευμένης παρέμεινε στην Καππαδοκία συγκεντρώνοντας στρατεύματα και πολεμοφόδια10 και βρέθηκε στο ίδιο στρατόπεδο με τον Πολυπέρχοντα και τον Κλείτο, εναντίον του Κασσάνδρου, του Αντιγόνου, του Πτολεμαίου Α΄ και του Λυσιμάχου. Ο στρατός που έστειλε ο Αντίγονος, με επικεφαλής το Μένανδρο, για να καταλάβει την Καππαδοκία και να συλλάβει τον Ευμένη έφθασε τρεις ημέρες μετά την αναχώρηση του Ευμένη από την περιοχή.11
Ο Ευμένης με 2.000 πεζούς και 500 ιππείς έφθασε στην Κιλικία διαμέσου της οροσειράς του Ταύρου. Εκεί τον περίμεναν οι Μακεδόνες «αργυράσπιδες» με επικεφαλής τούς στρατηγούς Αντιγένη και Τεύταμο,12 τους οποίους μπόρεσε να αντιμετωπίσει επικαλούμενος την επιφάνεια του Αλεξάνδρου σε ένα όνειρο, ο οποίος προσφέρθηκε να τους βοηθήσει υπό την προϋπόθεση ότι θα του έστηναν σκηνή και θρόνο, θα θυσίαζαν προς τιμήν του και θα συνεδρίαζαν.13 Στα μεταξύ τους συμβούλια ο Ευμένης επικράτησε χάρη στις επιστολές του Πολυπέρχοντος και της Ολυμπιάδος. Χρησιμοποιώντας το βασιλικό θησαυρό των Κυΐνδων οργάνωσε μισθοφορικό στρατό 10.000 πεζών και 2.000 ιππέων, που προστέθηκε στα δικά του στρατεύματα και σε αυτά των «αργυρασπίδων», παρά την απόπειρα του Πτολεμαίου να παρέμβει, μετά την κατάληψη της Συρίας και της Παλαιστίνης.14 Σύντομα όμως ο Ευμένης μετέβη στη Σουσιανή για να αναζητήσει τρόφιμα για τα στρατεύματά του. H αναμέτρηση Αντιγόνου και Ευμένη κορυφώθηκε στη μάχη της Παραιτακηνής (317 π.Χ.) και της Γαβιηνής (Iανουάριος του 316 π.Χ.), που υποχρέωσε τον τελευταίο να παραδοθεί στον Αντίγονο, ο οποίος τον εκτέλεσε.
2. Αποτίμηση
Εκτός από τις υπηρεσίες που πρόσφερε στο μακεδονικό στράτευμα ως «γραμματεύς» αρχικά του Φιλίππου Β΄ και «αρχιγραμματεύς» αργότερα του Αλεξάνδρου, ο Ευμένης επέδειξε και σημαντικές στρατηγικές ικανότητες την εποχή των Διαδόχων (ιδίως με τις νίκες του κατά του Νεοπτολέμου και του Κρατέρου το 321-320 π.Χ.). Ήταν σε όλη του τη ζωή πιστός οπαδός των ιδεών του Αλεξάνδρου για την ενιαία αυτοκρατορία. Την προώθηση των ιδεών αυτών εξυπηρετούσε και το συγγραφικό του έργo: προφανώς οι Εφημερίδες απέβλεπαν στην προώθηση του Περδίκκα. Η «πίστις» αυτή του Ευμένη προς την Αργεαδική δυναστεία υπογραμμίζεται με τραγικό τρόπο μέσα από το γεγονός ότι τον πρόδωσαν τα ίδια του τα στρατεύματα στη μάχη της Γαβιηνής.
Στις αρχαίες πηγές προβάλλεται ως αρνητικό στοιχείο του χαρακτήρα του η φιλοχρηματία. Ο βιογράφος του Πλούταρχος παραδίδει χαρακτηριστικά ότι όταν το 325 π.Χ. περίπου ο Αλέξανδρος ζήτησε την ενίσχυση των φίλων του για τη συγκρότηση νέου στόλου, ο Ευμένης πρόσφερε μόνο εκατό τάλαντα. Με εντολή του Αλεξάνδρου τότε οι δούλοι έβαλαν φωτιά στη σκηνή του Ευμένη και αποκαλύφθηκε ότι είχε 1.000 τάλαντα. Το επεισόδιο μπορεί να αποτελεί συκοφαντική δυσφήμηση εκ μέρους των αντιπάλων του.15 Γεγονός πάντως είναι πως, παρά την πολιτική του επιφάνεια, η στρατιωτική δραστηριότητα του Ευμένη δεν επηρέασε μακροπρόθεσμα τη διαμόρφωση των ελληνιστικών κρατών.
1. Η πληροφορία που παραδίδει ο ιστορικός Δούρις, ότι ο πατέρας του Ευμένη ήταν αμαξάς, μάλλον αποτελεί δυσφημηστικό επινόημα των αντιπάλων του Ευμένη ή του ίδιου του συγγραφέα, Tουλουμάκος, I., «Οι πόλεμοι των Διαδόχων (306-280 π.Χ.)», στο Χριστόπουλος, Γ. – Μπαστιάς, Ι. (επιμ.), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. Δ' (Αθήνα 1973), σελ. 282-321, ιδίως. σελ. 321. 2. Στο πλευρό του Περδίκκα τάχθηκαν επίσης, ο Αριστόνους, σωματοφύλακας του Μ. Αλεξάνδρου, δύο αρχηγοί των πεζεταίρων, ο Αλκέτας, αδελφός του Περδίκκα, και ο κουνιάδος του ο Άτταλος, ο αδελφός του Αττάλου, ο Πολέμων, ο Σέλευκος, ο Μέδειος της Λαρίσης, ο Φιλόξενος και ο Δόκιμος, που αργότερα έγινε σατράπης της κεντρικής Φρυγίας και ίδρυσε την πόλη Δοκίμειο. 5. Διόδ. Σ. 18.29.4-6· Αρρ., Αν. 1.27· Πλούτ., Ευμ. 5.2-3. 6. Διόδ. Σ. 18.37.1· Πλούτ., Ευμ. 8.1. 8. Πλούτ., Ευμ. 8.4· Αρρ., Αν. 1.40. 9. Διόδ. Σ. 18.39.7· Αρρ., Μετ’ Αλεξ. 1.38. 10. Διόδ. Σ. 18.53.5-7· Πλούτ., Ευμ. 12.3. 13. Διόδ. Σ. 18.60.1-18.62.3· Πολύαιν. 4.8.2· Πλούτ., Ευμ. 13.2-4. 14. Διόδ. Σ. 18.43, 18.61 κ.ε., Αππ., Συρ. 52. 15. Πλούτ., Ευμ. 2.2-2.3. |
|
|