1. Βιογραφικά στοιχεία
Ο Αλέξιος Δ' Μέγας Κομνηνός γεννήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 1382 στην Τραπεζούντα.1 Ήταν γιος του Μανουήλ Γ' Μεγάλου Κομνηνού (1390-1417) και της Κουλκάνχαντ, κόρης του βασιλιά της Γεωργίας Δαβίδ Ζ' (1318-1360), η οποία μετονομάσθηκε σε Ευδοκία. Το 1395 παντρεύτηκε τη Θεοδώρα Καντακουζηνή, με την οποία απέκτησε τέσσερις κόρες2 και τρεις γιους, τον Αλέξανδρο και τους μετέπειτα αυτοκράτορες Ιωάννη Δ' (1429-1458) και Δαβίδ (1458-1461). Τα ονόματα των θυγατέρων του δεν μας είναι γνωστά, εκτός από αυτά της Μαρίας Μεγάλης Κομνηνής, συζύγου του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιωάννη Η' Παλαιολόγου (1425-1448), και της Ειρήνης Μεγάλης Κομνηνής, συζύγου του δεσπότη της Σερβίας Đurađ Brancović (1427-1456 ). Το 1395 ήταν ήδη συμβασιλέας και το 1417, μετά το θάνατο3 του πατέρα του, ανήλθε στο θρόνο της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας.
Το 1429 ο Αλέξιος δολοφονήθηκε από τους υποστηρικτές του γιου του στην τοποθεσία Αχάντι, κοντά στην πόλη της Τραπεζούντας. Κηδεύτηκε και τάφηκε στη μονή της Θεοτόκου Θεοσκεπάστου και αργότερα το σκήνωμά του μεταφέρθηκε σε μεγαλοπρεπή τάφο που έκτισε ο Ιωάννης Δ΄ στο πίσω μέρος του Ιερού Βήματος του ναού της Παναγίας Χρυσοκεφάλου. Μετά τη Μικρασιατική Εκστρατεία, τα οστά του Αλεξίου Δ΄ Μεγάλου Κομνηνού μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα και εναποτέθηκαν στο χώρο της μονής της Παναγίας Σουμελά στη Μακεδονία.
2. Δυναστικές έριδες
Ο Ιωάννης επιχείρησε ενώ ήταν συμβασιλέας, σε άγνωστη χρονική στιγμή, οπωσδήποτε πριν από το 1427, να απομακρύνει από το θρόνο της Τραπεζούντας τον πατέρα του Αλέξιο Δ΄. Μάλιστα σκόπευε τότε, σύμφωνα με τη μαρτυρία των πηγών, να προβεί ακόμη και στη δολοφονία των γονιών του, η οποία ωστόσο αποτράπηκε από το λαό και από μέλη της αριστοκρατίας.4 Μετά την αποτυχημένη αυτή απόπειρα, ο Ιωάννης αναχώρησε για τη Γεωργία και κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη γεωργιανή αυλή πραγματοποίησε τον πρώτο του γάμο, με την κόρη του Γεωργιανού βασιλιά Αλεξάνδρου (1413-1443).
Στο διάστημα της απουσίας του από την Τραπεζούντα o Αλέξιος Δ΄ Μέγας Κομνηνός όρισε συμβασιλέα τον δευτερότοκο γιο του Αλέξανδρο, ενέργεια που έστρεψε για δεύτερη φορά τον Ιωάννη εναντίον του. Σε αυτή του την προσπάθεια, ο Ιωάννης είχε τη στρατιωτική στήριξη τόσο της γεωργιανής αυλής, όσο και των Σχολαρίων και των Καβαζιτών, αριστοκρατικών οικογενειών της Tραπεζούντας, που ενεπλάκησαν πολλές φορές στα πολιτικά δρώμενα της αυτοκρατορίας επιδιώκοντας να αντλήσουν πολιτική δύναμη, αλλά και τη διακριτική υποστήριξη της Γένουας.
Το 1427 ο Ιωάννης έφτασε από τη Γεωργία στον Καφφά, όπου παρέμεινε για μικρό χρονικό διάστημα προσπαθώντας να αποσπάσει τη συμμαχία της Γένουας. Οι Γενουάτες ωστόσο αρνήθηκαν να τον βοηθήσουν επίσημα, μολονότι του παραχώρησαν ένα βαριά οπλισμένο πλοίο, με το οποίο αποβιβάστηκε το 1429 στον Άγιο Φωκά. Το σχέδιο προέβλεπε τη σύλληψη του αυτοκράτορα. Ωστόσο οι άρχοντες που το εκτέλεσαν παραβίασαν τις εντολές του Ιωάννη και προέβησαν στη δολοφονία του Αλεξίου Δ΄ Μεγάλου Κομνηνού, που βρισκόταν στο Αχάντι, σε αναμονή των στρατιωτικών δυνάμεων του γιου του.
Ο Ιωάννης αμέσως μετά τη δολοφονία του πατέρα του εισήλθε στην πόλη της Τραπεζούντας και στέφθηκε αυτοκράτορας. Η πρώτη του πράξη ήταν η παραδειγματική τιμωρία των αρχόντων που παρά τις εντολές του δολοφόνησαν τον Αλέξιο Δ΄ και στη συνέχεια κήδεψε τον πατέρα του με τις προσήκουσες τιμές.
3. Αυτοκρατορικές χορηγίες
Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ο Αλέξιος Δ΄ Μέγας Κομνηνός (1417-1429) ενίσχυσε, όπως και οι προκάτοχοί του, με δωρεές μεγάλο αριθμό μονών και ναών. Το 1427 ανήγειρε πύργο στο προαύλιο της μονής της Αγίας Σοφίας, ανακαίνισε τη μονή Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα, ενώ σε χρυσόβουλο εμφανίζεται μαζί με τον γιο του Ιωάννη να παραχωρεί στη μονή της Παναγίας του Φάρου εδάφη και παροίκους. Το 1416 επικύρωσε με πρόσταγμα στη μονή Διονυσίου του Αγίου Όρους το δικαίωμα να εισπράττει ετησίως χίλια αργυρά νομίσματα, μέσω της μονής Χάλδου και όχι απευθείας από το αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο της Τραπεζούντας, όπως γινόταν μέχρι τότε.5 Παράσταση του αυτοκράτορα σωζόταν έως πρόσφατα στο παρεκκλήσι του πύργου που ανήγειρε στη μονή της Αγίας Σοφίας.
4. Εξωτερική πολιτική
Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ο Αλέξιος Δ΄ Μέγας Κομνηνός κλήθηκε να αντιμετωπίσει τους Γενουάτες, οι οποίοι διεξήγαν οικονομικό πόλεμο εναντίον της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας από την περίοδο της διακυβέρνησης του πατέρα του Μανουήλ Γ΄ (1390-1417). Μπροστά στην απειλή γενουατικής επίθεσης, συνθηκολόγησε το 1418 και αποδέχθηκε τον όρο να καταβάλει αποζημιώσεις για όσες καταστροφές είχαν υποστεί οι γενουατικές εγκαταστάσεις σε εδάφη της αυτοκρατορίας. Προκειμένου για τις διπλωματικές σχέσεις με τους μουσουλμάνους και τους χριστιανούς ηγεμόνες της εποχής του, ο Αλέξιος Δ΄ ακολούθησε την εξωτερική πολιτική του παππού του Αλεξίου Γ' Μεγάλου Κομνηνού (1349-1390) και προέβη στη σύναψη επιγαμιών μεταξύ ηγεμόνων άλλων κρατών και θηλέων γόνων του οίκου των Μεγάλων Κομνηνών, εξασφαλίζοντας με αυτό τον τρόπο την εδαφική ακεραιότητα της αυτοκρατορίας έναντι των βλέψεων των μουσουλμάνων και τη συμμαχία ισχυρών χριστιανών ηγετών. Σύναψε επιγαμίες με τους Τουρκομάνους ηγεμόνες Jihan Shah των Μαυροπροβατάδων και Αλί Μπέη των Ασπροπροβατάδων, με τον δεσπότη της Σερβίας ĐurađBrancović (1427-1456 ) και με τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιωάννη Η' Παλαιολόγο (1425-1448).
1. Βλ. Σαββίδης, Α., «Αλέξιος Δ' Μέγας Κομνηνός», Eγκυκλοπαιδικό Προσωπογραφικό Λεξικό Bυζαντινής Iστορίας και Πολιτισμού 1 (Αθήνα 1996), σελ. 246. 2. Πιθανόν ο αυτοκράτορας να είχε και μια νόθα κόρη, τη Βαλέντσια, που παντρεύτηκε τον Niccolo Crispo, δούκα του Aρχιπελάγους και άρχοντα της Σαντορίνης. Την άποψη αυτή υποστηρίζει ο Βαρζός, βλ. Βαρζός, Κ., «Η μοίρα των τελευταίων Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας», Βυζαντινά 12 (1983), σελ. 269-289, ιδ. σελ. 269. 3. Σύμφωνα με τον Iσπανό περιηγητή Pero Tafur ο θάνατος του Μανουήλ Γ' προκλήθηκε από τον γιο του Αλέξιο Δ'. Βλ. Letts, Μ. (επιμ.-μτφρ.), Pero Tafur, Travels and adventures 1435-1439 (London 1926), σελ. 116, 130, 138, 150· Vasiliev, A.A., "Pero Tafur, a Spanish traveller of the fifteenth century, and his visit to Constantinople, Trebizond and Italy", Βυζάντιον 7 (1932), σελ. 75-122· Vasiliev, A.A., "A note on Pero Tafur", Βυζάντιον 10 (1935), σελ. 65-66. Επίσης ο Bryer θέτει κάποια ερωτήματα για τις σχέσεις του Μανουήλ Γ' με τον γιο του Αλέξιο Δ', βασιζόμενος στις μαρτυρίες του Tafur και του Clavijo, βλ. Bryer, A., "The faithless Kabazitai and Scholarioi", στο Moffatt, A. (ed.), Maistor. Classical, Byzantine and Renaissance Studies for Robert Browning (Byzantina Australiensia 5, Canberra 1984), επανεκτ. στο People and Settlement in Anatolia and the Caucasus, 800-1900 (Variorum Reprints Collected Studies, London 1988), σελ. 309-327, ιδ. σελ. 315-318. 4. Βλ. Bryer, A., "The faithless Kabazitai and Scholarioi", στο Moffatt, A. (ed.), Maistor. Classical, Byzantine and Renaissance Studies for Robert Browning (Byzantina Australiensia 5, Canberra 1984), επανεκτ. στο People and Settlement in Anatolia and the Caucasus, 800-1900 (Variorum Reprints Collected Studies, London 1988), σελ. 309-327, ιδ. σελ. 318. 5. Βλ. Bryer, A. – Winfield, D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos I (Dumbarton Ooaks Studies 20, Washington D.C. 1985), σελ. 327. |
|
|