1. Βιογραφικά στοιχεία
Ο Αγαθίας ο Σχολαστικός γεννήθηκε περί το 530 στη Μύρινα της Αιολίδος και πέθανε στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ των ετών 579 και 582.1 Μεγάλωσε σε περιβάλλον που ευνοούσε την ενασχόληση με τα ελληνικά γράμματα. Γονείς του ήταν ο ρήτορας Μεμνόνιος και η Περίκλεια. Είχε έναν αδελφό και μία αδελφή, την Ευγενία, η οποία, όπως και ο Αγαθίας, ακολούθησε το επάγγελμα του πατέρα τους. Κατά πάσα πιθανότητα παντρεύτηκε την Ανικίτεια, κόρη του ποιητή Παύλου Σιλεντιαρίου.2 Το 533 η οικογένειά του ήταν πιθανόν εγκατεστημένη στην Κωνσταντινούπολη, στο προάστιο Σωσθένιο.3
Το 551 ο Αγαθίας βρισκόταν στην Αλεξάνδρεια για να παρακολουθήσει μαθήματα ρητορικής και νομικής.4 Ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 557 στην Κωνσταντινούπολη. Έπειτα άσκησε το επάγγελμα του σχολαστικού στην Κωνσταντινούπολη και στη Σμύρνη. Ως πατήρ πόλεως (pater civitatis) στη Σμύρνη φρόντισε για την ανοικοδόμηση και την αναβάθμιση των δημόσιων αποχωρητηρίων. Για επαγγελματικούς λόγους επισκέφθηκε μία φορά την Kω και μία τις Τράλλεις.
Παράλληλα με την άσκηση της δικηγορίας ο Αγαθίας ανέπτυξε και αξιόλογη συγγραφική δραστηριότητα. Αρχικά ασχολήθηκε με την ποίηση γράφοντας ερωτικά ποιήματα και επιγράμματα, τα οποία τον έκαναν ιδιαίτερα γνωστό στους συγχρόνους του. Ενώ ήταν ακόμη εν ζωή, η πόλη της Μύρινας έστησε προς τιμήν του άγαλμα, στο οποίο απεικονιζόταν με τον πατέρα και τον αδελφό του. Στο μνημείο υπήρχε επίγραμμα του Μιχαήλ Α' Γραμματικού, όπου μνημονεύονταν οι επιδόσεις του στη ρητορική και στην ποίηση. Ο Αγαθίας όμως έμεινε περισσότερο γνωστός ως ιστοριογράφος. Το κύριο έργο του, οι Ιστορίαι, τον ανέδειξε ως τον τυπικότερο εκπρόσωπο της ιστοριογραφίας της εποχής και άσκησε σημαντική επίδραση.
2. Έργο
2.1. Ποιητικό
Τα πνευματικά ενδιαφέροντα του Αγαθία ήταν στραμμένα από τη νεαρή του ηλικία προς την ποίηση και τη λογοτεχνία, συνδεόταν δε φιλικά με αρκετούς ποιητές της εποχής του, όπως τον Μακεδόνιο και τον Τριβωνιανό το Νέο. Καθοριστικό ρόλο στη ζωή και στο έργο του έπαιξε ο Παύλος Σιλεντιάριος. Ο Αγαθίας σε νεαρή ηλικία έγραψε μία συλλογή ερωτικών ποιημάτων σε δακτυλικό εξάμετρο, τα Δαφνιακά. Από τα εννέα ποιήματα των Δαφνιακών σήμερα δεν σώζονται παρά ελάχιστοι στίχοι. Το 568 εξέδωσε ποιητική ανθολογία με τον τίτλο Κύκλος των Νέων επιγραμμάτων, η οποία περιλάμβανε έργα προγενέστερων και συγχρόνων του ποιητών, καθώς επίσης και μεγάλο αριθμό επιγραμμάτων του ιδίου. Από την ανθολογία αυτή σώζονται περίπου εκατό ποιήματα.
2.2. Ιστοριογραφικό
2.2.1. Ιστορίαι
Επί της βασιλείας του Ιουστίνου B' (565-578) ο Αγαθίας στράφηκε στη συγγραφή ιστορίας ύστερα από παρότρυνση πολλών φίλων του, και ιδιαίτερα του Ευτυχιανού. Η συγγραφή του κύριου έργου του, του Ιστοριών τόμοι E ή Περί της Ιουστινιανού βασιλείας, χρονολογείται γύρω στο 570. Το κείμενο, το οποίο δεν ολοκληρώθηκε, είναι χωρισμένο σε πέντε βιβλία. Συνεχίζει το έργο του Προκοπίου και καλύπτει κατά βάση γεγονότα που διαδραματίστηκαν από το 552 έως το 559, επί βασιλείας του Ιουστινιανού Α΄, και κυρίως τους πολέμους που διεξήγαγε ο στρατηγός Ναρσής στην Ιταλία και στη Λαζική. Το τελευταίο βιβλίο πραγματεύεται τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην Κωνσταντινούπολη από τον Δεκέμβριο του 557 έως το 559.
Η εξιστόρηση διανθίζεται πολλές φορές με προσωπικές παρατηρήσεις και άσχετες προς το κύριο θέμα παρεκβάσεις, οι οποίες καταλαμβάνουν περίπου το 1/3 της αφήγησης. Κατά τη συγγραφή ο ιστορικός στηρίχθηκε κυρίως σε μαρτυρίες τρίτων και δεν φαίνεται να είχε τη δυνατότητα να συμβουλευθεί πρωτότυπο αρχειακό υλικό. Σημαντικές είναι οι πληροφορίες που παραθέτει για τα τουρκόφωνα φύλα της βόρειας Βαλκανικής και κυρίως για την ιστορία και τα ήθη των Περσών Σασσανιδών, στηριζόμενος σε πηγές, περσικά χρονικά και αρχειακό υλικό που συνέλεξε και μετέφρασε ο γραμματέας του Σέργιος. Αντίθετα, δεν θεωρούνται αξιόπιστες οι πληροφορίες που αφορούν τους δυτικούς λαούς. Περιγράφονται επίσης με πολλές λεπτομέρειες οι καταστροφές οι οποίες προκλήθηκαν από τους σεισμούς του 551 και του 557 στην Παλαιστίνη (Βηρυτός) και στην Αίγυπτο (Αλεξάνδρεια), γεγονότα των οποίων ο Αγαθίας υπήρξε μάρτυρας.
2.2.2. Αξιολόγηση των Ιστοριών
Αντίθετα με άλλους ιστορικούς, ο Αγαθίας με το έργο του δεν εξυπηρετούσε πολιτικές σκοπιμότητες ούτε απέβλεπε σε προσωπικά οφέλη. Είναι γνωστό ότι δεν είχε υποστήριξη στη συγγραφή από επίσημους πολιτικούς κύκλους. Ο ίδιος κατέκρινε τη συγγραφή ιστορίας για πολιτικούς λόγους και επέμενε στον διδακτικό και ηθικό χαρακτήρα της ιστορικής αφήγησης, βλέποντας στην ιστορία πνευματική συγγένεια με την αρχαία ελληνική μυθολογία.
Πρότυπο του Αγαθία ήταν το έργο του Προκοπίου. Σε αντίθεση όμως με τον τελευταίο, ο οποίος θεωρούσε ότι η ιστορική συγγραφή εξ ορισμού προϋποθέτει την αλήθεια, ο Αγαθίας επιχείρησε, μιμούμενος κλασικά πρότυπα, να συνδυάσει την ποίηση με την ιστορία, το «θέλγον» με το «ωφέλιμον». Από τους αρχαίους ιστοριογράφους φαίνεται ότι τον επηρέασαν περισσότερο ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης. Η επίδραση του Θουκυδίδη φαίνεται στη γλώσσα και στις δημηγορίες, καθώς και στο χρονολογικό σύστημα που ακολουθεί, διαιρώντας το έτος σε άνοιξη και χειμώνα.
Ο Αγαθίας γράφει ως λογοτέχνης, ή μάλλον ως ποιητής, φροντίζοντας περισσότερο για το ύφος και τη γλώσσα και λιγότερο για την ιστορική έρευνα και τις πηγές, τις οποίες δεν κατονομάζει. Η γλώσσα του είναι επιτηδευμένη και περιέχει πολλούς αρχαϊσμούς. Αποφεύγει τη χρήση σύγχρονης ορολογίας και λατινικών όρων, επιδεικνύοντας την ευρεία κλασική του παιδεία. Παρά την προσήλωσή του στα αρχαία πρότυπα ύφους, ο Αγαθίας μάλλον δεν ασπαζόταν κάποια συγκεκριμένη κλασική φιλοσοφική θεωρία,5 αλλά ούτε και αναφέρεται ρητά στη χριστιανική θρησκεία. Φαίνεται όμως από κάποιες ουδέτερες εκφράσεις ότι ήταν χριστιανός, αν και δεν ήταν δογματικός. Πίστευε στη θεία πρόνοια και στη θεία δικαιοσύνη. Θεωρούσε ότι τα εγκλήματα πολέμου δεν μένουν ατιμώρητα και ότι οι πόλεμοι θα υπάρχουν πάντα εξαιτίας της ανθρώπινης φύσης. Δεχόταν ως δίκαιη την άμυνα υπέρ βωμών και εστιών, αλλά κατέκρινε τους επεκτατικούς πολέμους.
Ο Αγαθίας θεωρείται ο τυπικότερος εκπρόσωπος της ιστοριογραφίας της εποχής του. Το έργο του αποτέλεσε σημείο αναφοράς και άσκησε σημαντική επίδραση στους μεταγενέστερους, και κυρίως στο Λέοντα Διάκονο. Την ιστορική αφήγηση του Αγαθία συνέχισε ο Μένανδρος Προτήκτωρ.
1. H χρονολογία τεκμηριώνεται από ενδείξεις στο έργο του Αγαθία Ιστορίαι. Τελευταία χρονολογικώς γεγονότα που αναφέρονται είναι ο θάνατος του Πέρση βασιλιά Χοσρόη (579) και η βασιλεία του Τιβερίου Β' (578-582), ενώ δεν υπάρχουν πληροφορίες για την άνοδο του Μαυρικίου στο βυζαντινό θρόνο (582). 2. Το συμπέρασμα προκύπτει από ορισμένες ενδείξεις στα επιγράμματα του Αγαθία. Οι πληροφορίες όμως δεν είναι σαφείς και ορισμένοι μελετητές, όπως η Cameron A., Agathias (Oxford 1970), σελ. 6, αμφισβητούν το γάμο του με την κόρη του Παύλου Σιλεντιαρίου. 3. Η υπόθεση αυτή έγινε από τον Hunger H., Βυζαντινή Λογοτεχνία, Η λόγια κοσμική γραμματεία των Βυζαντινών, τόμ. 2 (Αθήνα 1992), σελ. 95, με βάση το γεγονός ότι το έτος αυτό (533) πέθανε η μητέρα του στην Κωνσταντινούπολη. Αντίθετα η Cameron A., Agathias (Oxford 1970), σελ. 4., θεωρεί ότι το 533 η οικογένεια του Αγαθία δεν ήταν ακόμη εγκατεστημένη μόνιμα στην Κωνσταντινούπολη. 4. Οι πληροφορίες αυτές προέρχονται από τα κείμενα του Αγαθία, έχουν όμως αμφισβητηθεί από τον Hunger, H., Βυζαντινή Λογοτεχνία, Η λόγια κοσμική γραμματεία των Βυζαντινών, τόμ. 2 (Αθήνα 1992), σελ. 432, δεδομένου ότι το 533 ο Ιουστινιανός απαγόρευσε τη διδασκαλία των νομικών επιστημών εκτός Ρώμης, Κωνσταντινούπολης και Βηρυτού. 5. Σε αυτό το θέμα οι γνώμες των ερευνητών διχάζονται. Η Cameron, A., Agathias (Oxford 1970), σελ. 34 κ.ε., πιστεύει ότι ο Αγαθίας δεν εκφράζει κάποια συγκεκριμένη πολιτική ή φιλοσοφική θεωρία ούτε επηρεάζεται από απόψεις άλλων ομοτέχνων του και δη των κλασικών. Η Udal’cova, Z.V., "Agatfij Mirinejnejskij - Istorik i poet", στο Idejno-politiceskaja borb’a v rannej Vizantii po dannym istorikov IV-VII vv (Moscow 1974), σελ. 216 κ.ε., αντιθέτως υποστηρίζει ότι ο ιστορικός ήταν επηρεασμένος από τη νεοπλατωνική φιλοσοφία και ότι γνώριζε και εκτιμούσε τα έργα του Αριστοτέλη. |
|
|