1. Ανθρωπογεωγραφία

Χωριό στη βόρεια πλαγιά του Τσαμ Νταγί (Çam Dağı, δηλ. πευκοβούνι), στην κοιλάδα του Παραλί Ντερέ (Paralı dere), δεξιού παραποτάμου του Σαγγάριου (Sakarya), 14 χλμ. Ν-ΝΑ του Ιντζιρλί, 35 χλμ. ΒΑ του Αντάπαζαρ και 70 χλμ. ΒΔ της Νικομήδειας. Η ονομασία του οικισμού ήταν κοινή στο ελληνορθόδοξο και στο τουρκικό-μουσουλμανικό στοιχείο, και παραμένει και σήμερα η επίσημη ονομασία του χωριού (Paralı). Η λέξη παραλί είναι τουρκική και σημαίνει πλούσιος (παραλής).

2. Διοικητική και θρησκευτική εξάρτηση

Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε για τις αρχές του 20ού αιώνα, το Παραλί υπαγόταν στο μουδουρλίκι του Καρασού (Karası ή Incırlı), το οποίο με τη σειρά του ανήκε στο καϊμακαμλίκι του Αντάπαζαρ του σαντζακιού της Νικομήδειας (İzmıt).¹ Το χωριό ήταν μουχταρλίκι, δηλαδή διοικούνταν από ένα μουχτάρη (muhtar) συνεπικουρούμενο από 3 συμβούλους (αζάδες, âza). Επίσης λειτουργούσαν εκκλησιαστική επιτροπή και σχολική εφορεία. Εκκλησιαστικά ο οικισμός ανήκε στη δικαιοδοσία της μητρόπολης Νικομηδείας.

3. Ιστορία – Συνοικίες – Εκπαίδευση

Όλοι οι κάτοικοι του Παραλί ήταν ποντιακής καταγωγής και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Καρασού λόγω της λειτουργίας των μεταλλείων του Κιρεζλί (μετά το 1880).² Συγκεκριμένα, είχαν έρθει από το χωριό Μουζαμάν της περιφέρειας Şebinkarahisar (του τμήματος Melet) του Πόντου. Αριθμούσαν περί τις 80 οικογένειες, οι οποίες όμως ήταν συνήθως πολυμελείς (τουλάχιστον 5 μέλη εκάστη), επειδή, όπως συνέβαινε και σε άλλα χωριά της περιοχής, τα άρρενα μέλη της οικογένειας, όταν παντρεύονταν, δεν εγκατέλειπαν την πατρική οικία. Συνεπώς ο συνολικός πληθυσμός των κατοίκων του χωριού στις αρχές του 20ού αιώνα πρέπει να υπολογιστεί περίπου στους 400.³ Όλοι μιλούσαν την ποντιακή διάλεκτο. Ο ανδρικός πληθυσμός όμως γνώριζε πολύ καλά την τουρκική λόγω των συχνών επαφών με τους μουσουλμάνους.

Το χωριό αποτελούνταν από δύο συνοικίες (μαχαλάδες). Διέθετε μία εκκλησία αφιερωμένη στον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Ήταν πέτρινη εκκλησία με καμπαναριό, η οποία χτίστηκε όταν ιδρύθηκε και ο οικισμός. Γιόρταζε στις 24 Ιουνίου. Όμως το μεγάλο πανηγύρι του χωριού γινόταν στη γιορτή του Προφήτη Ηλία, όταν πανηγύριζε ένα ομώνυμο παρεκκλήσι έξω από το χωριό. Στο πανηγύρι αυτό συγκεντρωνόταν κόσμος από όλα τα χωριά (14) της περιοχής του Καρασού. Ένα από τα ενδιαφέροντα έθιμα που το συνόδευαν ήταν η δημοπρασία ζώων, τα οποία τα πρόσφεραν οι προσκυνητές στην εκκλησιαστική επιτροπή (εννοείται ότι τα έσοδα της δημοπρασίας τα εκμεταλλευόταν η επιτροπή για τη συντήρηση και λειτουργία όχι μόνο της εκκλησίας αλλά και του σχολείου). Το χωριό είχε ένα δημοτικό εξατάξιο σχολείο, το οποίο ήταν χτισμένο δίπλα στην εκκλησία. Μεταξύ των ετών 1914-1918 διέκοψε τη λειτουργία του (το ίδιο συνέβη σε όλα τα χωριά του Καρασού), επειδή η οθωμανική κυβέρνηση απαγόρευσε τη διδασκαλία των ελληνικών. Είχε δύο δασκάλους: ο ένας για τις μικρές τάξεις (μέχρι την Γ΄ τάξη) και ο άλλος για τις υπόλοιπες. Οι μαθητές διδάσκονταν μεταξύ άλλων και αρχαία ελληνική ιστορία και ιστορία του βυζαντινού κράτους, όχι όμως ιστορία των νεότερων χρόνων. Στις αρχές του 20ού αιώνα (1905) η ετήσια δαπάνη της κοινότητας για τη λειτουργία του σχολείου έφτανε τις 18 οθωμανικές λίρες.

4. Στοιχεία οικονομίας

Στο Παραλί δεν υπήρχαν καταστήματα, παρά μόνο ένα καφενείο, το οποίο ανήκε στην κοινότητα, όπου γίνονταν οι συνελεύσεις και οι αρχαιρεσίες για την ανάδειξη των κοινοτικών αρχόντων. Οι κάτοικοι ασχολούνταν κατά κύριο λόγο με τη γεωργία (δημητριακά, μετάξι, φουντούκια). Τα δημητριακά και τα κουκούλια τα πωλούσαν κυρίως στο Αντάπαζαρ και συνήθως τα αγόραζαν έμποροι πριν ακόμη αυτά συλλεχθούν. Λίγοι από τους κατοίκους εργάστηκαν ως μεταλλωρύχοι στα μεταλλεία του Κιρεζλί (μολονότι η λειτουργία των μεταλλείων αποτέλεσε μία από τις αιτίες της εγκατάστασης των κατοίκων στο Παραλί, ενώ σε αυτά οφείλεται και η ευφορία του εδάφους). Λίγοι επίσης εργάστηκαν και στο εργοστάσιο ξυλείας του Γιασί γκετσίτ.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, οικογένειες από το Παραλί εγκαταστάθηκαν στην Κοιλάδα Κοζάνης.