1. Ανθρωπογεωγραφία

Το χωριό βρίσκεται σε πλαγιά βουνού 23 χλμ. ΝΔ της Νικομήδειας. Η ονομασία του οικισμού για το ελληνορθόδοξο στοιχείο και για τα εκκλησιαστικά έγγραφα ήταν Ηράκλειο, επειδή στο κέντρο του οικισμού και σε υψηλό σημείο υπήρχαν ερείπια αρχαίου κάστρου, το οποίο ήταν γνωστό στους ντόπιους ως Κάστρο του Ηρακλέους.¹ Οι κάτοικοι το αποκαλούσαν και Αρακλί (παραφθορά προφανώς της προηγούμενης ονομασίας). Η τουρκική ονομασία του οικισμού και η αντίστοιχη αναφορά του στα οθωμανικά έγγραφα ήταν Τεπέκιοϊ. Το χωριό είχε και ένα παρατσούκλι: Papaz yuvarlandı köy, το χωριό δηλαδή όπου κύλησε ο παπάς, επειδή υπήρχε ένας τοπικός μύθος που αναφερόταν σε έναν παπά που πήγε κάποτε να πλύνει ένα βαρέλι στην κορυφή του κάστρου, κύλησε όμως μαζί με αυτό μέχρι τη θάλασσα.

O πληθυσμός πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή ανερχόταν σε περισσότερους από 1.000 κατοίκους.² Το Κάστρο ή Πύργος βρισκόταν, όπως είπαμε, στο κέντρο του οικισμού. Υπήρχε η παράδοση ότι το συγκεκριμένο κάστρο αντιστεκόταν πολύ καιρό μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης και ότι αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο οι Οθωμανοί παραχώρησαν το προνόμιο να κατοικείται το χωριό αποκλειστικά από ελληνορθόδοξους. Στο χωριό πάντως είχαν εγκατασταθεί πολλές οικογένειες από τη Μακεδονία. Η γλώσσα των κατοίκων ήταν η ελληνική. Λίγοι ήταν αυτοί που γνώριζαν τουρκικά, επειδή δεν υπήρχαν συστηματικές επαφές με το μουσουλμανικό στοιχείο των γύρω χωριών.

2. Διοικητική δομή – Εκκλησιαστική εξάρτηση

Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε για τις αρχές του 20ού αιώνα, ανήκε στο καϊμακαμλίκι του Καράμουρσαλ, το οποίο με τη σειρά του υπαγόταν στο μουτεσαριφλίκι της Νικομήδειας (İzmıt).³ Το χωριό διοικούνταν από δύο μουχτάρηδες, οι οποίοι αναδεικνύονταν με εκλογές. Είχαν φοροσυλλεκτικές αρμοδιότητες σε συνεργασία με τον υπεύθυνο κρατικό υπάλληλο, τον ταχσιλδάρη (φοροεισπράκτορα).⁴ Το Ηράκλειο ανήκε εκκλησιαστικά στη μητρόπολη Νικομηδείας. Αντιπρόσωπος του μητροπολίτη στο χωριό δεν ήταν ιερέας αλλά κάποιος λαϊκός, που έφερε τον τίτλο του εξάρχου.

3. Θρησκεία – Εκπαίδευση

Η μοναδική εκκλησία του οικισμού ήταν αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, η οποία χτίστηκε κατά τη δεκαετία του 1880. Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν μία εκκλησία μικρότερη, αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο, η οποία όμως γκρεμίστηκε και τα υλικά της χρησιμοποιήθηκαν για να οικοδομηθεί η Κοίμηση της Θεοτόκου. Για την εικόνα της Παναγίας που βρισκόταν στην εκκλησία υπήρχε η παράδοση ότι ήταν έργο του Ευαγγελιστή Λουκά και ότι τη μετέφερε εκεί η θάλασσα. Την τοποθέτησαν αρχικά στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, όμως αυτή «έφευγε» τα βράδια και πήγαινε σε ένα κυπαρίσσι λίγο παραπέρα. Στην πραγματικότητα υπήρχαν δύο αντίπαλες ομάδες στο χωριό, από τις οποίες η μία ήθελε να διατηρήσει την παλαιά εκκλησία και η άλλη να χτίσει καινούρια. Τελικά υπερίσχυσε η δεύτερη και η εκκλησία χτίστηκε στο σημείο όπου υποτίθεται πως πήγαινε η εικόνα. Δίπλα στο χωριό υπήρχε και ένα αγίασμα αφιερωμένο στην αγία Ειρήνη. Το σχολείο του χωριού ήταν μεικτό οκτατάξιο (είχε το καθεστώς ημιγυμνασίου). Στεγαζόταν σε διώροφο κτήριο, το οποίο χτίστηκε έπειτα από ισχυρό σεισμό που κατέστρεψε το προηγούμενο σχολείο (ίσως τη δεκαετία του 1850). Η ετήσια δαπάνη για τη λειτουργία του σχολείου καλυπτόταν από τα έσοδα που προέρχονταν από την εκμετάλλευση των κτημάτων της εκκλησίας. Επίσης στο χωριό υπήρχαν δύο μύλοι και δύο χάνια.

4. Οικονομία – Έξοδος

Η βασική παραγωγική δραστηριότητα των κατοίκων ήταν η σηροτροφία. Υπήρχε στο χωριό μεγάλο ατμοκίνητο εργοστάσιο επεξεργασίας μετάξης, με 140 ταβάδες, δηλαδή λεκάνες, όπου έβραζαν και άνοιγαν τα κουκούλια. Κουκούλια επίσης πωλούσαν οι κάτοικοι στις αγορές της Νικομήδειας και κατά δεύτερο λόγο της Προύσας και του Καράμουρσαλ. Επίσης το χωριό ήταν γνωστό για τα περίφημα οπωροκηπευτικά του.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, οι οικογένειες του χωριού εγκαταστάθηκαν στην Καβάλα, τη Δράμα, τη Νάουσα, τη Βέροια, τα Γιαννιτσά, τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα.