1. Ανθρωπογεωγραφία
Το χωριό Χατζή Οσμάν βρίσκεται σε απόσταση 22 χλμ. νοτιοδυτικά του Καράτεπε, 16 χλμ. βορειοανατολικά της Νίκαιας και 24,5 χλμ. βόρεια-βορειοανατολικά της Νικομήδειας. Η ονομασία του οικισμού ήταν κοινή τόσο για τους μουσουλμάνους όσο και για τους χριστιανούς της περιοχής. Οι κάτοικοι του χωριού ήταν έποικοι από την περιοχή του Μελέτ του Πόντου (χωριά Φιαζ, Μουζάμανα, Τσαχμάν). Η μετανάστευση πρέπει να έλαβε χώρα γύρω στη δεκαετία του 1870. Την ονομασία του το χωριό την πήρε από το όνομα του πλούσιου οθωμανού ιδιοκτήτη που το κατείχε πριν έρθουν οι Πόντιοι έποικοι. Το πρώτο διάστημα μετά τον εποικισμό τους οι Πόντιοι δούλευαν ως εργάτες στο τσιφλίκι του Χατζή Οσμάν. Ο τελευταίος όμως φαίνεται ότι τελικά τους το χάρισε, εξαιτίας ενός περιστατικού κατά το οποίο το παιδί του σώθηκε από βέβαιη παράλυση. Το χωριό πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή αριθμούσε περί τα 100 σπίτια.1 Όλοι οι κάτοικοί του ήταν ορθόδοξοι. Η γλώσσα τους ήταν η ελληνική (ποντιακή διάλεκτος) και πιο συγκεκριμένα ίδια με την ντοπιολαλιά των Αργυρουπολιτών.
2. Διοικητική και εκκλησιαστική εξάρτηση
Μολονότι ο οικισμός βρισκόταν εγγύτερα στη Νίκαια παρά στη Νικομήδεια, τόσο διοικητικά όσο και εκκλησιαστικά υπαγόταν στη Νικομήδεια. Έτσι, σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε για τις αρχές του 20ού αιώνα, το Χατζή Οσμάν υπαγόταν απευθείας στο μουτεσαριφλίκι της Νικομήδειας (İzmit).2 Το χωριό διοικούνταν από ένα μουχτάρη, τον οποίο οι κάτοικοι αποκαλούσαν τσορμπατζή, σε συνεργασία με δύο ή τρεις συμβούλους. Το Χατζή Οσμάν ανήκε εκκλησιαστικά στη μητρόπολη Νικομηδείας.
3. Θρησκεία – Εκπαίδευση
Στο χωριό υπήρχαν δύο εκκλησίες: η μία ήταν αφιερωμένη στον άγιο Κωνσταντίνο (ήταν η κύρια εκκλησία του χωριού) και η άλλη στον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Έξω από το χωριό υπήρχε η τοποθεσία Γουσλά. Εκεί βρίσκονταν ερείπια παλαιάς εκκλησίας αφιερωμένης στη Θεοτόκο, η οποία ήταν γνωστή στην περιοχή για τα θαύματά της. Το σχολείο του χωριού ήταν μεικτό οκτατάξιο (πέντε τάξεις δημοτικού και τρεις ελληνικού) και είχε το καθεστώς ημιγυμνάσιου. Οι μαθητές μεταξύ άλλων διδάσκονταν και αρχαία ελληνικά.
4. Στοιχεία Οικονομίας - Εγκατάσταση στην Ελλάδα
Όπως συνέβαινε και με τη διοικητική και εκκλησιαστική εξάρτηση, η Νικομήδεια κατείχε τα πρωτεία έναντι της εγγύτερης Νίκαιας όσον αφορά τις βασικές εμπορικές συναλλαγές του οικισμού. Για την ακρίβεια με την πρώτη διεξαγόταν το χονδρεμπόριο των καταστηματαρχών του Χατζή Οσμάν, ενώ τη Νίκαια την επισκέπτονταν οι κάτοικοι για τις αγορές λιανικής.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή οικογένειες από το Χατζή Οσμάν εγκαταστάθηκαν στον Άψαλο Αριδαίας, στη Θεσσαλονίκη, στην Προσοτσάνη Δράμας, στο Σοχό Λαγκαδά, στην Κρύα Βρύση Γιαννιτσών και στην Καβάλα.
1. Σε 150 σπίτια αναφέρεται το Αρχείο Προφορικής Παράδοσης Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, φάκ. Β 111. Στις αρχές του 20ού αιώνα (1905), σύμφωνα με την επίσημη στατιστική του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στο Χατζή Οσμάν κατοικούσαν 70 ελληνορθόδοξες οικογένειες, βλ. Εθνικά Φιλανθρωπικά Καταστήματα Κωνσταντινουπόλεως. Ημερολόγιον του έτους 1906 (Κωνσταντινούπολη 1905), σελ. 141. Για το έτος 1909 ο Καβαλιέρος-Μαρκουίζος αναφέρει 100 οικογένειες ελληνορθοδόξων, βλ. Καβαλιέρος-Μαρκουίζος, Θ., Από Κωνσταντινουπόλεως εις Νίκαιαν. Ταξειδιωτικαί εντυπώσεις εκ Βιθυνίας, μετ’ εικόνων (Κωνσταντινούπολη 1909), σελ. 156. Η στατιστική του Οικουμενικού Πατριαρχείου του 1922 αναφέρεται σε 500 ελληνορθόδοξους κατοίκους, βλ. Patriarcat Oecumenique, Les atrocités kémalistes dans les régions du Pont et dans le reste de l’Anatolie (Κωνσταντινούπολη 1922), σελ. 264.