1. Βιογραφικά στοιχεία Ο Φίλων υπήρξε από τους σημαντικότερους μαθηματικούς και μηχανικούς της Ελληνιστικής περιόδου. Αν και καταγόταν από την πόλη του Βυζαντίου, έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Αλεξάνδρεια.1 Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, γεννήθηκε περί το 280 π.Χ. Η ακμή του τοποθετείται μεταξύ του 260 και του 180 π.Χ. Θεωρείται μαθητής του Κτησιβίου, κορυφαίου μηχανικού, ο οποίος είχε ασχοληθεί ιδιαίτερα με το θέμα της άντλησης των υδάτων και με άλλα θεωρητικά και πρακτικά προβλήματα της εποχής.2 2. Συγγραφικό έργο: Η Μηχανική Σύνταξη Ο Φίλων μελέτησε εκτενώς σχεδόν όλους τους τομείς της μηχανικής. Τον ενδιέφεραν οι πρότυπες κατασκευές, ειδικά όταν έδιναν λύσεις ή επεξηγούσαν θεωρητικά προβλήματα. Ασχολήθηκε με τους μοχλούς, τα «πνευματικά» (προβλήματα που είχαν να κάνουν με τις ιδιότητες του θερμαινόμενου αέρα και του ατμού), τα αυτόματα, τις κλεψύδρες και τις πολεμικές και πολιορκητικές μηχανές κάθε είδους. Το κυριότερο συγγραφικό του έργο, η λεγόμενη Μηχανική Σύνταξη,3 μια εγκυκλοπαίδεια των εφαρμοσμένων μηχανικών τεχνών της εποχής του, διαρθρωνόταν σε 8 βιβλία: 1) Εισαγωγή 2) Μοχλικά: μελέτη για τους μοχλούς και τη μετακίνηση αντικειμένων μέσω αυτών. 3) Λιμενοποιικά: μελέτη για την κατασκευή λιμένων και λιμενικών έργων. 4) Βελοποιικά: μελέτη για την κατασκευή βαλλιστικών όπλων. 5) Πνευματικά: μελέτη για τις δυνατότητες που παρέχει ο αέρας και ο ατμός. 6) Αυτοματοποιικά: μελέτη για την κατασκευή αυτομάτων βασισμένων στην ενέργεια του ατμού. 7) Πολιορκητικά: Η πρωιμότερη και εκτενέστερη μελέτη για την κατασκευή τειχών, την προστασία κατά τη διάρκεια πολιορκίας, αλλά και τις πολιορκητικές μηχανές και τεχνικές.4 8) Περί Επιστολών: πρόκειται για μια πρωτότυπη μελέτη για τη σύνταξη μυστικών ή κωδικοποιημένων ή και «αόρατων» επιστολών. Από τα οκτώ αυτά βιβλία σώζoνται αυτούσια στα ελληνικά το 4ο βιβλίο, τα Βελοποιικά, και το 7ο, τα Πολιορκητικά, αφιερωμένα και τα δύο σε κάποιον Αρίστωνα. Ίσως για το λόγο αυτό ο Φίλων έχει συνδέσει το όνομά του κυρίως με τις κατασκευές αυτού του τύπου, αν και δε διεκδικούσε την πατρότητα των περισσοτέρων από αυτές, που βασίζονται στη ρηξικέλευθη σκέψη του Κτησιβίου. 2.1. Βελοποιικά Στα Βελοποιικά του ο Φίλων περιγράφει τα σημαντικότερα βαλλιστικά όπλα της εποχής του, καθώς και τις αρχές της λειτουργίας τους. Τα όπλα αυτά, τα οποία πετούσαν βέλη ή λίθους, διακρίνονταν σε δύο βασικές κατηγορίες: αυτά που λειτουργούσαν διά της συστροφής και αυτά που λειτουργούσαν διά της κάμψης. Στην πρώτη κατηγορία ανήκαν το ευθύτονον, το παλίντονον ή βαλλίστρα, η χειροβαλλίστρα και το πολυβόλο. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκαν ο γαστραφέτης και το οξυβόλο. Εύστοχα ο Φίλων παρατηρούσε ότι, αν και πολλοί είχαν επιδοθεί στο σχεδιασμό όπλων, κάνοντας χρήση των ίδιων βασικών αρχών και των ίδιων υλικών, κάποιοι από αυτούς πέτυχαν να σχεδιάσουν βαλλιστικά όπλα που πετούσαν τα βλήματά τους μακριά και ευθύβολα, ενώ κάποιοι άλλοι είχαν αποτύχει στις προσδοκίες τους. Ο λόγος δεν ήταν πάντοτε σαφής. «Έτσι» έλεγε ο Φίλων «μάλλον ίσχυε η ρήση του Πολυκλείτου ότι η τελειότητα έρχεται σιγά σιγά, με μικρές αλλαγές σε πολλές απόπειρες». 2.2. Πολιορκητικά Στο έργο αυτό, που είναι το πρωιμότερο του συγκεκριμένου είδους, μεταξύ άλλων ο Φίλων περιγράφει λεπτομερώς έναν πολύπλοκο τύπο τειχών, τα οποία καθιερώθηκαν κατά την Ελληνιστική περίοδο, προκειμένου να αντιστέκονται αποτελεσματικά στις νέες πολιορκητικές και βαλλιστικές μηχανές. Η κάτοψη των τειχών αυτών είχε τη μορφή ζικ ζακ, με εναλλαγή τριγωνικών και πολυγωνικών ή τετραγωνικών πύργων.5 Τέτοιου είδους πρωτοποριακές οχυρώσεις για την εποχή τους είχαν ήδη βρει εφαρμογή στην Έφεσο, τη Δούρα Ευρωπό και την πόλη Ευρύαλο των Συρακουσών. Στο Φίλωνα εξάλλου αποδίδεται και μια πραγματεία για τα επτά θαύματα του κόσμου και έτσι το όνομα του μαθηματικού συνδέθηκε και με τον κατάλογο αυτό που χρονολογείται στα Ελληνιστικά χρόνια. 3. Κατασκευές Όπως και οι περισσότεροι μαθηματικοί και μηχανικοί της Ελληνιστικής εποχής, έτσι και ο Φίλων δεν ασχολούνταν μόνο με τη θεωρία, αλλά προέβαινε και σε κατασκευές που μπορούσαν να αποδείξουν την εγκυρότητα της θεωρητικής σκέψης του. Οι σημαντικότερες κατασκευές που αποδίδονται προσωπικά στο Φίλωνα είναι η αντλία αέρα (φυσερό), μία δεύτερη αντλία νερού με χρήση κουβάδων συνδεδεμένων ευθύγραμμα μεταξύ τους, μία βαλλίστρα που λειτουργούσε με συμπιεσμένο αέρα, καθώς και η αντλία με πιστόνι. Όλες αυτές οι κατασκευές βρήκαν άμεσα πρακτική εφαρμογή. Εκτός αυτών όμως, για να αποδείξει τις θεωρίες του στον τομέα των «πνευματικών», ο Φίλων κατασκεύασε και μερικά αντικείμενα που λειτουργούσαν με τη χρήση ατμού, όπως ένα άλογο που έπινε νερό, ένα κοριτσάκι που έχυνε νερό και μια σειρήνα για φάρο. Στις τελευταίες αυτές κατασκευές υπήρξε πρόδρομος και εμπνευστής του Ήρωνα του Αλεξανδρέα.
4. Επίδραση του έργου του Ο Φίλων θεωρείται ο ενδιάμεσος κρίκος μεταξύ του Κτησιβίου και του Ήρωνα. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο τελευταίος είχε υπόψη του τη Μηχανική Σύνταξη του Φίλωνα, στην οποία ενδεχομένως βάσισε τις μελέτες του για τα αυτόματα. |