Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Έκθεσις της βασιλείου τάξεως, ed. I. I. Reiske, Constantini Porphyrogeniti De cerimoniis aulae byzantinae (Bonn 1829), 696, 1-4:

εάν δε παντελώς εξαπορώσιν και ου δύνανται ουδέ μετά των διδομένων αυτοίς συνδοτών την ιδίαν στρατείαν εξυπηρετείν, τότε αδορεύονται και δίδονται εις απελάτας.

{Εάν (ενν. οι στρατιώτες) είναι εντελώς άποροι και δεν μπορούν, ακόμη και αφού τους έχουν δοθεί άλλοι στρατιώτες για οικονομική ενίσχυση, να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις, τότε απαλλάσσονται από αυτές και μετατίθενται στους απελάτες.}

Περί Παραδρομής Πολέμου, ed. G. T. Dennis, Three Byzantine Military Treatises (Washington 1985), 1, 4-17:

Τους των μεγάλων ακριτικών θεμάτων την πρόνοιαν αναδεχομένους, και υπό την αυτών επικράτειαν τας κλεισούρας έχοντας, πάση μηχανή και προθέσει και αγρύπνω επιμελεία προσήκει σπουδάζειν και αγωνίζεσθαι τας των Ρωμαίων χώρας διαφυλάττειν της των πολεμίων επιδρομής ασινείς και ανεπηρεάστους, βιγλάτορας εφιστώντας ρωμαλέους και επιτηδείους, και τας οδούς εις άκρον επισταμένους. και ει μεν όρη εισιν υψηλά και δύσβατα διορίζοντα την πολεμίαν, εν τούτοις τας βίγλας ίστασθαι. απέχειν δε τας στάσεις διά των βιγλατόρων άχρι μιλίων γ΄ ή δ΄. και ηνίκα τους εχθρούς εξερχομένους θεάσονται, δρομαίως απέρχεσθαι εις το έτερον στασίδιον και απαγγέλλειν α εθεάσαντο, κακείνους πάλιν προς το έτερον στασίδιον σπουδή πολλή. και ούτω καθεξής μηνύεσθαι τα των καβαλλαρίων στασίδια εις τους εφωμάλους τόπους ιστάμενα, και δι’ αυτών αναμανθάνειν τον στρατηγόν την των εθνών έφοδον. Καρτερείν δε αυτούς ημέρας πεντεκαίδεκα εν τη των οδών φυλακή, επιφερομένους και την διαρκούσαν αυτοίς τροφήν των αυτών ημερών. ειθ’ ούτως απέρχεσθαι ετέρους εις την τούτων υπαλλαγήν, καλώς αδνουμιαζομένους και ευτρεπιζομένους παρά των αρχόντων, και σώους και ανελλιπείς κατά τον τυπωθέντα αριθμόν αποστελλομένους, και μη δι’ αισχρόν κέρδος οίκοι καθέζεσθαι παρά των αρχόντων αυτών εαθώσιν.

{Όσοι έχουν τη διοίκηση των μεγάλων συνοριακών θεμάτων και τα ορεινά περάσματα ανήκουν στη ζώνη ευθύνης τους, πρέπει να μελετούν συνέχεια και να προετοιμάζονται ανά πάσα στιγμή και να αγωνίζονται να διατηρήσουν τα βυζαντινά εδάφη σώα κα αβλαβή από τις επιδρομές των εχθρών, τοποθετώντας σκοπούς εύρωστους και ικανούς και που να γνωρίζουν τέλεια το οδικό δίκτυο. Όταν στα σύνορα υπάρχουν ψηλά βουνά, οι σκοπιές να τοποθετούνται εκεί και να απέχουν τρία ή τέσσερα μίλια η μία από την άλλη. Όταν δουν τους εχθρούς να έρχονται, να τρέξουν στην άλλη σκοπιά και να ενημερώσουν για όσα είδαν. Αυτοί πρέπει να σπεύσουν στην επόμενη σκοπιά έως ότου, από σκοπιά σε σκοπιά, ειδοποιηθούν οι έφιππες περίπολοι στα πεδινά μέρη και από αυτές ενημερωθεί ο στρατηγός για την επιδρομή των βαρβάρων. Οι σκοποί που επιτηρούν τις οδούς θα παραμένουν στις θέσεις του για 15 ημέρες, έχοντας μαζί τους αρκετή τροφή για το διάστημα αυτό, κατόπιν θα έρχονται άλλοι σκοποί για να τους αντικαταστήσουν. Θα πρέπει να έχουν επιθεωρηθεί και προετοιμασθεί ικανοποιητικά από τους αξιωματικούς. Θα πρέπει να αποστέλλονται ακριβώς όσοι προβλέπεται να σταλούν, χωρίς να λείπει κάποιος, και οι αξιωματικοί τους να μην δωροδοκούνται για να τους αφήνουν να παραμένουν στις εστίες τους.}

Περί Παραδρομής Πολέμου, ed. G. T. Dennis, Three Byzantine Military Treatises (Washington 1985), 2, 3-10:

Αναγκαία δε η των καμινοβιγλατόρων υπάρχει ωφέλεια. και χρη τον στρατηγόν και τούτων πολλήν ποιείσθαι την επιμέλειαν, και εν επιτηδείοις τόποις εφιστάν τα καμινοβίγλια. όπως, ηνίκα κίνησις των εχθρών γένηται, και οι βιγλάτορες ταύτης αίσθωνται διά των καμινοβίγλων, και ο στρατηγός την εξέλευσιν των εχθρών προγινώσκη, και ποίαν οδόν εξελθείν μέλλωσι, και αι χώραι δι’ αυτών τε και των εκσπηλατόρων καταμηνυόμεναι, τοις οχυρώμασι καταφεύγωσι και τα τούτων θρέμματα.

{Η χρησιμότητα των φυλακίων είναι μεγάλη. Ο στρατηγός πρέπει να φροντίζει με μεγάλη επιμέλεια για τα φυλάκια και να τα τοποθετεί σε κατάλληλα σημεία, ώστε, όποτε οι εχθροί βρίσκονται σε κίνηση, οι περίπολοι να το μαθαίνουν από τα φυλάκια και να ειδοποιείται και ο στρατηγός για την επιδρομή των εχθρών και από ποιο δρόμο σκοπεύουν να εισβάλουν. Έτσι και η ύπαιθρος θα εκκενωθεί, ειδοποιημένη από τα φυλάκια και τους φυγαδευτές, και οι κάτοικοι θα καταφύγουν στα οχυρά μαζί με τα ζωντανά τους.}

Περί Παραδρομής Πολέμου, ed. G. T. Dennis, Three Byzantine Military Treatises (Washington 1985), 2, 11-31:

Εν δε ταις άκραις των Αρμενιακών θεμάτων, επεί οι Αρμένιοι οι καλώς ουδέ ασφαλώς την των βιγλών εκτελούσι δουλείαν, οφειλόμενόν εστι φυλάττεσθαι τον από παλαιού κρατήσαντα τύπον εν ταις βίγλαις των Αρμενίων. και ανθρώπους επιλέγεσθαι και απογράφεσθαι επιτηδείους, λαμβάνοντας μισθόν από του στρατού επισωρευόμενον, υπέρ ων ο τοιούτος στρατός τη των βιγλών λειτουργία υπηρετείν ώφειλεν, ωσαύτως και αννώναν εκάστω μηνί την τετυπωμένην, και υπαλλάττειν αυτούς καθ’ έκαστον μήνα, και δι’ αυτών τας οδούς εν αις οι πολέμιοι εξέρχονται φυλάττειν ασφαλώς. Αλλ’ επεί ουδέ αυτοί οι μετά μισθού και αννώνας, Αρμένιοι όντες, καλώς τη των βιγλών υπηρετούσι δουλεία, από των αποστελλομένων κατασκόπων χρη τας κινήσεις των φοσσάτων αναμανθάνειν. και τραπεζίτας επιλέγεσθαι γενναίους και ανδρείους, ους οι Αρμένιοι τασιναρίους καλούσιν, και εν ματρικίοις απογράφεσθαι, και αρχηγούς εν αυτοίς εφιστάν, οις προς τη ανδρεία και πολλή εμπειρία των οδών και των της Συρίας χωρών πρόσεστι. και τούτους διηνεκώς αποστέλλειν του κατέρχεσθαι εις τας των πολεμίων χώρας και καινοτομείν αυτάς και βλάπτειν. και εί που δυνηθώσι τινάς κατασχείν των πολεμίων, και προς τον την αρχήν διέποντα στρατηγόν αποκομίζειν, όπως δι’ αυτών τας των εχθρών κινήσεις και βουλάς αναμανθάνη.

{Στη συνοριακή γραμμή των αρμενικών θεμάτων, επειδή οι Αρμένιοι δεν εκτελούν τα καθήκοντα του σκοπού ικανοποιητικά και με ακρίβεια, είναι αναγκαίο να τηρείται η πρακτική που έχει επικρατήσει από παλιά, δηλαδή να επιλέγονται και να καταγράφονται άνθρωποι ικανοί, οι οποίοι θα λαμβάνουν μισθό συγκεντρωμένο από τους στρατιώτες των αρμενικών θεμάτων, οι οποίοι θα τον έπαιρναν κανονικά για να εκτελέσουν την υπηρεσία του παρατηρητή. Επίσης, κάθε μήνα θα λαμβάνουν τις προβλεπόμενες χορηγίες. Οι παρατηρητές αυτοί θα αντικαθίστανται κάθε μήνα και θα επιτηρούν ανελλιπώς τις οδούς που συνήθως ακολουθούν οι επιδρομείς. Αλλά επειδή ούτε αυτοί που θα υπηρετούν με μισθό και σιτηρέσιο θα εκτελούν ικανοποιητικά τα καθήκοντα του σκοπού, αφού είναι Αρμένιοι, χρειάζεται να μαθαίνεις τις κινήσεις των επιδρομέων από τους κατασκόπους που στέλνεις. Επίσης, διάλεξε γενναίους και ανδρείους «τραπεζίτες», που οι Αρμένιοι τους αποκαλούν «τασιναρίους», και κατάγραψέ τους στα στρατιωτικά μητρώα, τοποθετώντας και κάποιους επικεφαλής, οι οποίοι θα διαθέτουν, πέρα από την ανδρεία, και μεγάλη εμπειρία των οδών και των περιοχών της Συρία. Αυτούς θα τους στέλνεις συνέχεια να κατεβαίνουν στην ύπαιθρο των εχθρών, να τη λεηλατούν και να την καταστρέφουν. Επίσης, αν μπορούν, να συλλάβουν αιχμαλώτους και κάποιους από τους εχθρούς και να τους πάνε στον επικεφαλής στρατηγό, για να μάθει από αυτούς τις κινήσεις και τα σχέδια των αντιπάλων.}

Περί Παραδρομής Πολέμου, ed. G. T. Dennis, Three Byzantine Military Treatises (Washington 1985), 7, 2-13:

Παρασκευήν δε και κίνησιν μεγάλου φοσσάτου ακούων, εν ω καιρώ μάλιστα είωθει τα μεγάλα συναθρίζεσθαι φοσσάτα, ήγουν των Αυγούστω μηνί. εν γαρ των τοιούτω καιρώ από τε Αιγύπτου, Παλαιστίνης τε και Φοινίκης, και της Κοίλης Συρίας, πλήθη ανήρχοντο εν Κιλικία, και εν ταις χώραις Αντιοχείας, του Χάλεπε, και προσλαμβάνοντες και Άραβες τω Σεπτεμβρίω μηνί την κατά ‘Ρωμαίων εποιούντο εξέλευσιν. εν τω τοιούτω τοίνυν καιρώ, ότε η συνάθροισις του φοσσάτου των πολεμίων μέλλει γίνεσθαι, συνεχέστερον τους τραπεζίτας αποστέλλειν ήτοι τα τασινάκια, και κατασκόπους πλείστους των χρησίμων και πιστών.

{Ο στρατηγός πρέπει να έχει τον νου του για ειδήσεις περί ετοιμασίας και κινήσεως μεγάλου εκστρατευτικού σώματος, ειδικά την εποχή που συνήθως προετοιμάζονται τα μεγάλα εκστρατευτικά σώματα, δηλ. τον μήνα Αύγουστο. Διότι την εποχή αυτή πολλοί έρχονται από την Αίγυπτο, την Παλαιστίνη, τον Λίβανο και τη νότια Συρία στην Κιλικία, την περιοχή γύρω από την Αντιόχεια και το Χαλέπι και, προσθέτοντας στη δύναμή τους κατοίκους της Αραβικής Χερσονήσου, εισβάλλουν στη Μικρά Ασία τον Σεπτέμβριο. Εκείνο το χρονικό διάστημα, όταν πρόκειται να γίνει η συγκέντρωση του εχθρικού εκστρατευτικού σώματος, πρέπει να αποστέλλει συνέχεια τους «τραπεζίτες», δηλαδή τα «τασινάκια», και πάρα πολλούς ικανούς και έμπιστους κατασκόπους.}

Περί Καταστάσεως Απλήκτου, ed. G. T. Dennis, Three Byzantine Military Treatises (Washington 1985), 18, 16-21:

Έστωσαν δε και χωσάριοι πλείστοι και επιτήδειοι παρά τω της ανατολής λαώ καλούμενοι τραπεζίται, και συνεχώς άλλοι αλλαχόθι της χώρας εισίτωσαν προς το αιχμαλωτίζειν ανθρώπους, ίνα δι’ αυτών ακριβώς αι των πολεμίων αναδιδάσκωνται βουλαί, είτε επισυνάγονται ή συμμάχους δέχονται, και συντόμως ειπείν, ίνα των παρ’ αυτοίς μελετωμένων λανθάνη μηδέν.

{Πρέπει επίσης να υπάρχουν πάρα πολλοί και ικανοί «χωσάριοι», οι οποίοι στα στρατεύματα της Μικράς Ασίας ονομάζονται «τραπεζίται», και συνεχώς να εισέρχονται στην περιοχή από διάφορες κατευθύνσεις για να αιχμαλωτίζουν ανθρώπους, ώστε από εκείνους να αποκαλύπτονται σαφώς τα σχέδια των αντιπάλων, αν συγκεντρώνονται ή αν συνάπτουν συμμαχίες, εν ολίγοις να μην μας διαφεύγει τίποτα από όσα σχεδιάζουν.}

Κεκαυμένος, Στρατηγικόν, ed. B. Wassiliewsky - V. Jernstedt, Cecaumeni Strategicon (St. Petersburg 1896), 17, 18-26:

πόθεν δε ταύτα συμβαίνειν είωθεν; οίδα γαρ, ότι περισσοτέρως εξ απειρίας των ακριτών. απειρίαν γαρ εχόντων της στρατηγικής γνώσεως και σοφίας και μη συλλογιζομένων τι εκ τούτου και τι εξ εκείνου συμβαίνειν είωθεν, αλλά απείρως τα πράγματα διιθυνόντων και τοις βασιλεύσι τα προς χάριν επιστελλόντων και λεγόντων, ου μόνον τοιαύτα, αλλά και άλλα χείρονα συμβαίνουσι. όθεν ενταύθα μεμπτέοι εισί και κολάσεως άξιοι· ει δε και τας εξ ανθρώπων τιμωρίας φύγωσι, την του Θεού δικαιοκρισίαν ουκ εκφεύξονται.

{Για ποια αιτία, όμως, συνηθίζουν να συμβαίνουν αυτά; Πιστεύω ότι τα περισσότερα οφείλονται στην απειρία των επικεφαλής των συνοριακών διοικήσεων, διότι δεν έχουν γνώσεις και εμπειρία στη στρατιωτική τέχνη, ενώ αδυνατούν να υπολογίσουν τις συνέπειες της μίας ή της άλλης ενέργειας, αλλά ασκούν διοίκηση όντας άπειροι και στους αυτοκράτορες γράφουν και αναφέρουν μόνο τα ευχάριστα. Για τους λόγους αυτούς συμβαίνουν όχι μόνον αυτά, αλλά και άλλα χειρότερα. Από αυτό συμπεραίνουμε ότι είναι αξιοκατάκριτοι και θα πρέπει να τιμωρούνται. Ακόμη όμως και αν διαφύγουν την τιμωρία των ανθρώπων, δεν θα ξεφύγουν από την απόδοση της Θείας δικαιοσύνης.}

Κεκαυμένος, Στρατηγικόν, ed. B. Wassiliewsky – V. Jernstedt, Cecaumeni Strategicon (St. Petersburg 1896), 26, 10-12:

φύλαττε, ακρίτα, τα κάστρα και την εμπιστευθείσαν χώραν, και τοις πλησίον σου τοπάρχαις μη εμπιστεύης, ει και πάνυ ομολογούσι είναι φίλοι σου.

{Διοικητή της παραμεθορίου, να φυλάς τα κάστρα και την περιοχή που σου εμπιστεύθηκαν και να μην έχει εμπιστοσύνη στους τοπικούς ηγεμόνες με τους οποίους συνορεύεις, ακόμη και διατείνονται ότι είναι φίλοι σου.}

Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, ed. A. Failler, Georges Pachymères, Relations historiques (Paris 1984), 27, 18 - 29, 19:

Όπως οι παλαιοί κατωχύρουν τας άκρας.
Εκείνοι τοίνυν δυοίν μέσον εχθροίν εναπειλημμένοι, εξ έω μεν Περσών, εκ δύσεως δ’ Ιταλών, ου μόνον το προς τη θαλάσση, αλλά και το ανώτατον κατασχόντων, και εις στενόν κομηδή αμφοτέρωθεν καταστάντες, ως μηδ’ ελευθέρως αναπνείν εάσθαι, τη μεν Ιταλικόν έχοντες συμμαχικόν επήεσαν Πέρσαις, τη δε Σκυθικόν προσλαβόμενοι, άρτι τότε φανέν τε και προσληφθέν, ανώθουν τους Ιταλούς. Σκοπός δ’ ην εκείνοις άκραις ασφαλέσι το μέσον κατοχυρούν. Και το μεν προς θάλασσαν ουκ είχον οχυρώματι άλλω ή θαλάσση κατασφαλίζεσθαι […] το δε προς έω οχυρούν είχον ερυμνοίς όρεσιν, ει προλάβοιεν. Και διά ταύτα, επεί ουκ είχον άμα προς εκάτερα μάχεσθαι και ότι τα μεν προς έω όρη μέχρι πολλού ανέχοντα και το ασφαλές κατεγγυώντα τοις κατοικήσουσι, τοις Πέρσαις ουκέτι διηνεκώς προσκαταληφθέντα, προσδόκιμα σφίσι κατασχείν ήσαν και διά της εκείνων ασφαλείας τα οικεία ευ θέσθαι, τω δε της θαλάττης μέρει ουχ οίοί τ’ ήσαν χρήσασθαι οχυρώματι πρότερον ή τους Ιταλούς εκβαλείν εκείθεν, εσπένδοντο μεν πλέον τοις Πέρσαις και ανακωχήν εδίδουν τω προς εκείνους πολέμω, ετήσιον τέλος τάξαντες διδόναι, ο δη και εδίδουν ουκ ες μακρόν, τοις δ’ Ιταλοίς όλαις επείχον ορμαίς. Συχνοίς δε πόνοις και ακαταγωνίστοις πολέμοις ενιδρούντες, εκείνους μεν εξώσαι και, ναυσίν οικείαις παραπλέειν παρεσχηκότες την θάλασσαν, ικανήν τοις εκείσε των ‘Ρωμαίων οικούσιν εδίδουν ασφάλειαν· είτα νώτα στρέψαντες, εκόντων ακόντων Περσών, όρεσιν επεβάλοντο, συχνοίς δε τοις πανταχόθεν έποικοις και ισχυροίς κατασφαλισάμενοι, ερυμνά τείχη και οίον δυσεπιχειρήτους θριγκούς τη ‘Ρωμαΐδι ταύτα κατέστησαν.

{ Πώς οι παλαιότεροι οχύρωναν τα σύνορα.
Εκείνοι λοιπόν, ευρισκόμενοι μεταξύ δύο εχθρών, στα μεν ανατολικά των Τούρκων, στα δε δυτικά των Ιταλών, οι οποίοι κατείχαν όχι μόνον τα παραθαλάσσια μέρη, αλλά και την ενδοχώρα, και δεχόμενοι πιέσεις και από τους δύο, σε σημείο που να μην μπορούν να αναπνεύσουν ελεύθερα, επιτίθεντο στους Τούρκους έχοντας συμμάχους τους Ιταλούς και, συμμαχώντας με τους Κουμάνους, οι οποίοι τότε έκαναν την εμφάνισή τους, απωθούσαν τους Ιταλούς. Σκοπός τους ήταν να περιφρουρήσουν τις ενδιάμεσες περιοχές με ισχυρά σύνορα. Τις μεν παραθαλάσσιες περιοχές δεν μπορούσαν να τις εξασφαλίσουν με άλλο οχύρωμα, παρά μόνο με τη θάλασσα […] το δε ανατολικό σύνορο ήταν οχυρωμένο με απόρθητα βουνά. Για τον λόγο αυτόν – επειδή δεν μπορούσαν να μάχονται σε δύο μέτωπα και λόγω του ότι τα βουνά στη Μικρά Ασία ήταν πολύ ψηλά και εξασφάλιζαν την ασφάλεια των κατοίκων, καθώς οι Τούρκοι ακόμη δεν τα είχαν καταλάβει εξολοκλήρου και υπήρχε η προσδοκία ότι, κατέχοντάς τα οι Βυζαντινοί, χάρη στην ασφάλειά τους θα προστάτευαν τα εδάφη τους, ενώ στα παραθαλάσσια μέρη δεν μπορούσαν να κτίσουν οχυρά αν πρώτα δεν έδιωχνα από εκεί τους Ιταλούς – γι’ αυτό λοιπόν υπέγραψαν συνθήκη με τους Τούρκους και έκαναν ανακωχή στον μεταξύ τους πόλεμο, συμφωνώντας να καταβάλλουν ετήσια εισφορά, την οποία μάλιστα δεν άργησαν να σταματήσουν, και ρίχτηκαν με όλες τους τις δυνάμεις στον αγώνα εναντίον των Ιταλών. Αφού κόπιασαν με μεγάλες προσπάθειες και δύσκολους πολέμους και κατάφεραν να τους εκδιώξουν και να πλέουν στη θάλασσα με δικά τους πλοία, παρέχοντας αρκετή ασφάλεια στους Βυζαντινούς που κατοικούσαν στις περιοχές αυτές, έκαναν μεταβολή και, μην υπολογίζοντας τους Τούρκους, κατέλαβαν τα βουνά, ασφαλίζοντας τα με πολλούς και δυνατούς εποίκους από όλες τις περιοχές, καθιστώντας τα βουνά αυτά ισχυρά τείχη και απόρθητες οχυρώσεις των βυζαντινών εδαφών της Μικράς Ασίας.}

Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, ed. A. Failler, Georges Pachymères, Relations historiques (Paris 1984), 29, 20 - 31, 20:

Όπως των εν ταις άκραις επεμελούντο ανδρών και πραγμάτων.
Ου μην δε και ατημελήτους τους προς τοις όρεσιν οικούντας είων, ως ετοίμους μεταναστεύσοντας, εί που αμηγέπη οι εναντίοι προσβάλοιεν, μηδέν έχοντας το πείθον μένειν και παρά δύναμιν, εί ποι παρείκοι, προς εκείνους ανδρίζεσθαι· αλλ’ ατελείας μεν τους πάντας, προνοίαις δ’ εκ τούτων τους επιδοξοτέρους και οις τολμήεν το φρόνημα γράμμασιν εδωρούντο βασιλικοίς. Και δη, του χρόνου προϊόντος, ηύξανον ταις περιουσίαις, και πλούτος επέρρει σφίσι συχνός. Παρ’ όσον δ’ εκείνοις ενευθηνείσθαι ξυνέβαινε τοις κατά τον βίον, παρά τοσούτον και προς τους εναντίους εθάρρουν, και πολλοίς τοις εκείθεν ετρύφων, νυκτιλοχούντες και οσημέραι την των εναντίων περικόπτοντες και τα πολλά ληϊζόμενοι· εξ ων συνέβαινεν αυτοίς μεν ομόσε τοις αντιπάλοις χωρούσι προβεβλήσθαι των ενδοτέρω, τους δ’ εξαρτωμένους τας ελπίδας εκείνων επί της οικείας διατρίβειν ανέδην και ταις οικείαις προσανέχειν φροντίσι, τους μέντοι επί των αρχών της στρατηγίας όντας, των όπισθεν ασφαλώς ως οίόν τ’ έχοντας, την μάχην ετέρωσε τρέπειν και μη ούσαν ταις επιθέσεσιν ερεθίζειν και φθάνειν κακώς διατεθέντας ετέρους πρότερον ή αναμένειν πάσχειν ετέρωθεν τα δεινά. Το δε σύμπαν ην κατορθούμενον, των άκρων καλώς εχουσών και μηδ’ αν εί τι και γένοιτο, των εκεί καθυπειξόντων ανδρών, εί πη και αντιτείνειν τολμώεν οι αντικείμενοι, και ταύτα και της αρχής εγγύθεν ούσης, ανθεξούσης ετοίμου προς άπαν το αντιστησόμενον. Και τα μεν πρότερα τοιαύτα και ούτως έχοντα, μη μόνον αις ερρέθη ατελείαις τε και προνοίας, αλλά γε και καθημεριναίς φιλοτησίαις βασιλικαίς των τας άκρας οικούντων βρενθυνομένων και ουδέν ό τι μη πλούτου σημείον εχόντων, καντεύθεν και αρραθυμότερον μεν φυλασσόντων, θαρραλεώτερον δ’ εισβαλλόντων και αντισχόντων τοις, εί πη ισχύσαιεν, κακοποιούσι τα ημέτερα.

{ Πώς φρόντιζαν για τους ανθρώπους και τις υποθέσεις των συνόρων.
Σε καμμία περίπτωση δεν άφησαν χωρίς φροντίδα τους κατοίκους των βουνών, οι οποίοι ήσαν έτοιμοι να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να φύγουν, αν οι αντίπαλοι προχωρούσαν σε εχθρική ενέργεια, καθώς δεν είχαν τρόπο να τους πείσουν να παραμείνουν και, αν παρίστατο ανάγκη, να αντιμετωπίσουν με γενναιότητα τους επιδρομείς. Αντιθέτως, παρείχαν φοροαπαλλαγές σε όλους, ενώ στους ενδοξότερους και γενναιότερους από αυτούς εξασφάλισαν, με αυτοκρατορικά διατάγματα, την κατοχή στρατιωτικών κτημάτων. Έτσι, καθώς περνούσε ο καιρός αυξάνονταν οι περιουσίες τους και έρεε άφθονος πλούτος. Όσο η οικονομική τους κατάσταση βελτιωνόταν, τόσο μεγάλωνε και το θάρρος τους απέναντι στους εχθρούς και ζούσαν σε βάρος τους, στήνοντας ενέδρες τη νύκτα και καθημερινά καταστρέφοντας και λεηλατώντας τις εχθρικές περιοχές. Το αποτέλεσμα ήταν ότι, με τις επιθέσεις τους εναντίον των εχθρών, προστάτευαν όσους κατοικούσαν στην ενδοχώρα, και οι ίδιοι παρέμεναν στις εστίες τους και φρόντιζαν τις δουλειές τους, αφού από αυτό εξαρτάτο η ευπορία τους, ενώ οι στρατιωτικοί διοικητές, έχοντας ασφαλισμένα τα μετόπισθεν, μπορούσαν να αποτρέπουν τις συγκρούσεις και να μην τις αφήνουν να προκαλέσουν καταστροφές ή να περιμένουν να πάθουν συμφορά από άλλους. Όλο αυτό είχε κατορθωθεί επειδή ευημερούσαν οι παραμεθόριες περιοχές και οι κάτοικοί τους αντιστέκονταν στις πιέσεις των εχθρών, ενώ, αν συνέβαινε κάτι, η διοίκηση βρισκόταν κοντά και επενέβαινε αμέσως για να προβάλει αντίσταση. Στο παρελθόν, λοιπόν, έτσι είχε η κατάσταση. Όχι μόνο με φοροαπαλλαγές και παροχή γαιών, αλλά και με καθημερινές παροχές στους ακρίτες εκ μέρους των αυτοκρατόρων φαινόταν η προς αυτούς φροντίδα και ο πλούτος τους. Έτσι, επιτηρούσαν μεν τα σύνορα με μεγαλύτερη προθυμία και είχαν μεγαλύτερο θάρρος όταν επέδραμαν οι ίδιοι ή απέκρουαν όσους κατάφερναν να λεηλατήσουν τα εδάφη μας.}

Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, ed. A. Failler, Georges Pachymères, Relations historiques (Paris 1984), 31, 21 - 33, 11:

Όπως, αλούσης πάλαι της πόλεως παρ’ Ιταλών, εξησθένησε
τα κατά την ανατολήν και περί του Χανδρηνού.
Εξ ότου δ’ η Κωνσταντίνου ‘Ρωμαίοις εάλω και ην απαναστρέφειν ανάγκη τη πατρίδι τα τέκνα, και πρότερον των άλλων οις ην το κρατείν, ξυνέβαινε μεν ένθεν εξασθενείν εκείνους τη διαστάσει των βασιλέων, έδει δ’ εκείνοις πάντως προνοίας, και μάλλον εφ’ ω και καθ’ εαυτούς ουδέν ήττον θαρροίεν, ει μηδ’ άλλοθεν, αλλ’ ουν νεύρα πολέμου τον σφων πλούτον έχουσιν. Αλλά χρόνω ύστερον, της βασιλείας μεταπεσούσης, Χαδηνός τις, ω δη και το της επαρχίας αξίωμα εσαύθις επέθηκεν ο κρατών, τα πολλά παρ’ εκείνω δυνάμενος εξ αιτιών όσον ουκέτι ρηθησομένων […] εκείνος τοίνυν, συμφέρον δοκείν εθέλων συμβουλεύειν τω βασιλεί – ο Παλαιολόγος δ’ ούτος ην Μιχαήλ –, βουλήν εισάγει τήνδε και λίαν επισφαλή, ως το πράγμα έδειξεν ύστερον. Και δεχθείς ως δήθεν συμφερόντως λέγων, πέμπεται καταπράξαι α φθάσας βεβούλευται. Και δη επιστάς ταχέως τοις τόποις – ου γαρ ην προς τα επεσταλμένα βραδύνειν όλως αυτόν καταρξάμενον –, άνδρας βαθυπλούτους ευρών και κτήμασι και θρέμμασι βρίθοντας, στρατεύει τούτους εκ των σφετέρων εκείνων και οις ο εκάστου βίος συνεκεκρότητο και, εις τεσσαράκοντα νομίσματα τω ενί συμποσώσας, και τούτων το πλείστον εκ των αυτού, το λοιπόν του τεθέντος τέλους, ουκ ολίγον ην, τω βασιλικώ ταμιείω εισκομίζεσθαι έταξεν. Ο και πραχθέν πρώτως, παθόντων των ανδρών α ουκ ήλπισαν πώπωτε, επέκλασέ τε την προθυμίαν βουλομένοις και καθυφείκεσαν της δυνάμεως.

{ Πώς, μετά την ανακατάληψη της Πόλης από τους Λατίνους, αποδυναμώθηκε η Μικρά Ασία. Τα σχετικά με τον Χαδηνό.
Από τότε που απελευθερώθηκε η Κωνσταντινούπολη και έπρεπε τα παιδιά της να επιστρέψουν στην πατρίδα, και πρώτοι απ’ όλους οι άρχοντες, συνέβη να αποδυναμωθούν οι ακρίτες, καθώς πλέον οι αυτοκράτορες ήσαν μακριά, ενώ εκείνοι χρειάζονταν συνεχή φροντίδα. Ακόμη και όταν έμειναν μόνοι δεν έχασαν το θάρρος τους, καθώς, αν και δεν είχαν βοήθεια από αλλού, τουλάχιστον χρησιμοποιούσαν τα πλούτη τους για να χρηματοδοτούν τις πολεμικές τους επιχειρήσεις. Λίγο αργότερα, όμως, όταν άλλαξε ο αυτοκράτωρ, κάποιος ονόματι Χαδηνός, τον οποίο η εξουσία είχε διορίσει διοικητή της επαρχίας, έχοντας μεγάλη δύναμη στον αυτοκράτορα, για λόγους που δεν θα αναφέρουμε τώρα […], θέλοντας να φανεί ότι δίνει την καλύτερη συμβουλή στον αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγο, εισηγήθηκε ενέργειες πολύ καταστροφικές, όπως απέδειξαν τα μετέπειτα γεγονότα. Έχοντας πείσει ότι δήθεν οι συμβουλές του είναι επωφελείς, στέλνεται να θέσει σε εφαρμογή όσα είχε σκεφθεί. Φτάνοντας λοιπόν γρήγορα στην παραμεθόριο – διότι δεν είχε την τάση να καθυστερεί καθόλου να εκτελέσει τις διαταγές του, άπαξ και είχε ξεκινήσει – βρήκε άνδρες βαθύπλουτους σε κτήματα και κοπάδια. Αυτούς τους ενέταξε στο στράτευμα, όπου θα υπηρετούσαν με δικά τους έξοδα ανάλογα με την περιουσία του καθενός. Για τη στρατιωτική υπηρεσία καθενός όρισε το ποσόν των 40 χρυσών νομισμάτων, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου θα καλυπτόταν από τα εισοδήματα του στρατευμένου, ενώ τα υπόλοιπα εισοδήματά τους διέταξε να πηγαίνουν στο αυτοκρατορικό ταμείο. Τα πρωτόγνωρα αυτά μέτρα, τις αρνητικές επιπτώσεις των οποίων οι άνδρες αυτοί ποτέ δεν είχαν φανταστεί, συνέτριψαν την προθυμία όσων ήθελαν να πολεμήσουν και τους αποδυνάμωσαν.}

Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, ed. A. Failler, Georges Pachymères, Relations historiques (Paris 1984), 33, 12-19:

Όπως οι Πέρσαι κατέσχον τα της ‘Ρωμαΐδος όρη.
Εντεύθεν και τοις των Περσών μαχίμοις και οις εν μαχαίρα το ζην, των άλλων υποκλιθέντων τοις Τοχάροις, άρτι κατασχούσι την της Περσίδος αρχήν, συμφέρον εδόκει αφηνιάζουσι καταφεύγειν προς τα των ορών οχυρώτερα και, τα πλησίον κατατρέχοντας, νόμω ληστών αποζήν. Ο και γεγονός, συνέστησαν καθ’ αυτούς πλείστοι και συχνάκις ισχυροί επετίθεντο ασθενέσι γενομένοις τοις ημετέροις και, περιόντες κατ’ ολίγον αδυνατούντων, υπείκειν εποίουν.

{ Πώς οι Τούρκοι κατέλαβαν τις ορεινές περιοχής της Βυζαντινής Μικράς Ασίας.
Την εποχή αυτή οι πλέον φιλοπόλεμοι από τους Τούρκους και όσοι ζούσαν από τις στρατιωτικές τους ικανότητες – οι υπόλοιποι είχαν υποταγεί στους Μογγόλους, οι οποίοι μόλις είχαν καταλάβει το σελτζουκικό κράτος – αποφάσισαν ότι είναι προς το συμφέρον τους να καταφύγουν στα πλέον απόρθητα βουνά και, διεξάγοντας επιδρομές στις γειτονικές περιοχές, να ζουν ως ληστές. Όταν έγινε αυτό, πάρα πολλοί μαζεύτηκαν γύρω τους και, έχοντας ισχυροποιηθεί, συχνά επιτίθεντο εναντίον των δικών μας, που είχαν εξασθενήσει, και τους ανάγκαζαν να υποταχθούν, επικρατώντας σταδιακά επί των αδυνάτων.}

Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, ed. A. Failler, Georges Pachymères, Relations historiques (Paris 1984), 259, 23 - 261, 7:

Τα δε κατά τους Ζυγηνούς, όπως απεστάτησαν βασιλέως διά τον Ιωάννην.
Παρ’ ην αιτίαν και ολίγον ύστερον οι κατά της Νικαίας άκρας χωρίται, αγρόται μεν όντες και γεωργία προσέχοντες, θαρραλέοι δ’ άλλως, πίσυνοι τόξοις, άμα δε και ταις κατά σφας δυσχωρίαις το πιστόν έχοντες, ως ου ραδίως πεισόμενοι, καν τι πράττοιεν, ευρόντες ήκοντά ποθεν νεανίσκον νόσω λελυμασμένον τους οφθαλμού, φήμης προοδευούσης εκείνου παρά των συσκευασαμένων το δράμα ως αυτός είη το παιδίον ο Ιωάννης, απρίξ συναχθέντες έρχονται τούτου, άμα μεν ως δεσπότου υπονοουμένου σφίσιν, εφ’ ώπερ και, όρκοις τοις προς τον πατέρα πεδούμενοι, ταις υπέρ εκείνου προθυμίαις εσφάδαζον, άμα δε και ως ηδικημένω προσαμύνοντες.

{ Τα σχετικά με τους κατοίκους του Ζυγού γεγονότα, πώς στασίασαν εναντίον του αυτοκράτορος εξαιτίας του Ιωάννου Λασκάρεως.
Για τον λόγο αυτόν, λίγο αργότερα οι χωρικοί που κατοικούσαν στα σύνορα κοντά στη Νίκαια, οι οποίοι ήσαν αγρότες και ασχολούνταν με γεωργικές εργασίες, αλλά κατά τα άλλα ήσαν θαρραλέοι, έμπειροι στον χειρισμό του τόξου και, παράλληλα, βέβαιοι ότι δεν θα υποτάσσονταν εύκολα αν προχωρούσαν στα σχέδιά τους, χάρη στην οχυρότητα των ορεινών περασμάτων της περιοχής τους, ανακάλυψαν έναν νεαρό που είχε έλθει από κάπου και έπασχε από οφθαλμική νόσο, ο οποίος φημολογείτο από όσους είχαν οργανώσει την εξέγερση ότι ήταν το ίδιο το παιδί, ο Ιωάννης. Αμέσως μαζεύτηκαν γύρω του, επειδή τον θεωρούσαν νόμιμο ηγεμόνα τους, και, δεμένοι καθώς ήταν με όρκους πίστης προς τον πατέρα του, κραύγαζαν πρόθυμα υπέρ των συμφερόντων του και ήθελαν να διορθώσουν την αδικία που του είχε γίνει.}

Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή Ιστορία, ed. I. Bekker, Nicephori Gregorae Historia Byzantina 3 (Bonn 1855), 138, 2-14:

ου μόνον σατράπαι και όσοι των γένει και δόξη διαφερόντων, εις πλείστα τεμόντες την όλην διέλαχον επικράτειαν, αλλά και πολλοί των αδόξων και ανωνύμων όχλους τινάς συρφετώδεις προσεταιρισάμενοι προς ληστρικόν απέκλιναν βίον, μηδέν τόξου και φαρέτρας επιφερόμενοι πλέον· οι και τας των ορών δυσχωρίας υποδυόμενοι συχναίς και λαθραίαις εχρώντο ταις εκδρομαίς και τας ομόρους χώρας και πόλεις ‘Ρωμαίων κακώς διετίθεσαν. συνέβη γαρ και προ βραχέος τους τας άκρας οικούντας φύλακας μετανάστας εκείθεν γενέσθαι δι’ ένδειαν των ετησίων λημμάτων, α παρά του βασιλικού πρυτανείου ελάμβανον. όπερ ως ουδενός άξιον παροραθέν εν αρχαίς μέγιστον ύστερον έδοξε ‘Ρωμαίοις ατύχημα και των μάλα μεγίστων αίτιον συμφορών.

{Όχι μόνον οι ηγεμόνες και όσοι ξεχώριζαν από την αριστοκρατική καταγωγή, οι οποίοι έκοψαν σε πολλά κομμάτια τη χώρα και τα μοιράστηκαν μεταξύ τους, αλλά και πολλοί από τους ταπεινής καταγωγής ανώνυμους, έχοντας πάρει με το μέρος τους τον συρφετό και τον όχλο, στράφηκαν στη ζωή του ληστή, μην έχοντας τίποτε άλλο μαζί τους παρά τόξο και βέλη. Αυτοί κατέλαβαν τα στενά περάσματα των βουνών και, με πολλές και κρυφές επιδρομές, λεηλατούσαν τις γειτονικές περιοχές και τις βυζαντινές πόλεις. Μάλιστα, έτυχε πριν από μικρό χρονικό διάστημα να έχουν εγκαταλείψει τις θέσεις τους στις περιοχές αυτές όσοι κατοικούσαν στην παραμεθόριο και την προστάτευαν, διότι δεν ελάμβαναν πλέον τον ετήσιο μισθό που τους χρωστούσε το αυτοκρατορικό ταμείο. Η ενέργεια αυτή, η οποία αρχικά φάνηκε ασήμαντη, αργότερα αποδείχθηκε πολύ μεγάλη καταστροφή για τους Βυζαντινούς και αιτία για τις μεγαλύτερες συμφορές.}