1. Βιογραφικά στοιχεία – έργο

Zωγράφος από την Κολοφώνα. Παραδίδεται ως σύγχρονος των ομοτέχνών του Πολυγνώτου και Μίκωνος (ακμή στο β΄ τέταρτο του 5ου αι. π.Χ.). Από ένα σωζόμενο επίγραμμα του Σιμωνίδη (περίπου 556-466 π.Χ.) μαθαίνουμε ότι συνεργάστηκε με τον Κίμωνα (ή το Μίκωνα), για τη γραπτή διακόσμηση μιας μνημειακής θύρας, ζωγραφίζοντας από ένα φύλλο της ο καθένας.¹ Η προτεινόμενη διόρθωση του ονόματος του συνεργάτη του Διονυσίου –από Κίμωνα σε Μίκωνα– στηρίζεται στο ότι ο πρώτος ήκμασε πριν από το 500 π.Χ., ενώ ο Μίκων υπήρξε σύγχρονος του Πολυγνώτου και πιθανώς και του Διονυσίου. Η αλλαγή αυτή δεν είναι οπωσδήποτε αναγκαία δεδομένου ότι η μαρτυρημένη μίμηση του Πολυγνώτου από το Διονύσιο προϋποθέτει βέβαια ότι οι δύο ζωγράφοι υπήρξαν περίπου σύγχρονοι, ο Διονύσιος ωστόσο θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερος και ούτως ή άλλως να έχει συνεργαστεί ως νέος και ανερχόμενος ζωγράφος με το φτασμένο, προς το τέλος της καριέρας του, Κίμωνα. Τα δύο θυρόφυλλα εξάλλου δεν είναι απαραίτητο να ζωγραφίστηκαν συγχρόνως.

Το Διονύσιο γνωρίζουμε από διάφορα χωρία σε αρχαίους συγγραφείς. Ας σημειωθεί ωστόσο προκαταρκτικά ότι, επειδή μας παραδίδονται από την Αρχαιότητα περισσότεροι από ένας ζωγράφοι με το όνομα Διονύσιος, η ταύτιση με τον Κολοφώνιο σε σχετικές αναφορές χωρίς χρονολογικές ενδείξεις μπορεί μόνο να υποτεθεί. Σύμφωνα με τον Αιλιανό υπήρξε στενός μιμητής του Πολυγνώτου και σε ζητήματα μορφοπλασίας, όπως στην ακρίβεια του σχεδιασμού, στον τρόπο απόδοσης των χειρονομιών και στη λεπτή επεξεργασία των ενδυμάτων, αλλά και σε εσωτερικά ζητήματα, πάθους και ήθους των χαρακτήρων του. Μόνο στο θέμα του μεγέθους φαίνεται να διαφοροποιούνταν από τον Πολύγνωτο.²

Το μέγεθος βέβαια δεν πρέπει να εννοείται εδώ κυριολεκτικά, παραπέμποντας στην κλίμακα των μορφών. Θα μπορούσε να σημαίνει είτε το καλλιτεχνικό ανάστημα των δύο συγκρινόμενων ζωγράφων είτε το ηθικό ανάστημα των χαρακτήρων που απέδιδαν. Δεδομένου ότι και ο Αριστοτέλης αναφέρει το Διονύσιο ως παράδειγμα καλλιτέχνη που παρουσίαζε τους ανθρώπους με ήθος όμοιο με το συνηθισμένο, αντιπαραβάλλοντάς τον με τον Πολύγνωτο, που τους εξιδανίκευε, αλλά και τον Παυσία, που τους εκχυδάιζε.³ Στην προσέγγισή τους αυτή ο Πολύγνωτος και ο Διονύσιος συμπορεύονταν με τον ιδεαλιστή Σοφοκλή και το ρεαλιστή Ευριπίδη αντίστοιχα από το χώρο του δράματος. Ως προς το πάθος των μορφών του Διονυσίου ο Πλούταρχος σημειώνει ότι με όλη τη δύναμη και την ορμητικότητά τους έμοιαζαν εν τέλει βίαιες και κουραστικές.⁴

Η παλέτα του Διονυσίου ήταν μάλλον σκοτεινή, αν κρίνουμε από ένα σχόλιο του Φρόντωνα ότι θα ήταν αφύσικο για το Διονύσιο να ζωγραφίσει σε ανοιχτούς τόνους, όπως αφύσικη θα ήταν για τον Παρράσιο η πολυχρωμία ή για τον Απελλή η μονοχρωμία. O Πλίνιος παραδίδει ότι ο Διονύσιος πήρε την προσωνυμία «ανθρωπογράφος» επειδή ζωγράφιζε αποκλειστικά ανθρώπους.⁵ Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι απέκλειε από τη θεματολογία του είτε τους θεούς και τους ήρωες, είτε, κατά πάσα πιθανότητα, το τοπίο. Η σύγκριση του Διονυσίου με τον πρωτοπόρο Πολύγνωτο αποτελεί ίσως ένδειξη για το ειδικό βάρος και την απήχηση της ζωγραφικής του ίδιου του Διονυσίου.