Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Παρθικοί πόλεμοι Τραϊανού

Συγγραφή : Κίτσος Δημήτριος (15/3/2002)

Για παραπομπή: Κίτσος Δημήτριος, «Παρθικοί πόλεμοι Τραϊανού», 2002,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=6824>
Παρθικοί πόλεμοι Τραϊανού (2/10/2008 v.1) Trajan's Parthian wars (5/4/2011 v.1) 
 

1. Τα γεγονότα

Σύμφωνα με συνθήκη που έγινε επί Νέρωνα, το στέμμα του υποτελούς βασιλείου της Αρμενίας δινόταν από τη Ρώμη σε Πάρθο πρίγκιπα.1 Όμως το 113 μ.Χ., ο βασιλιάς της Παρθίας Χοσρόης Α΄ (ή Οσρόης) ανέτρεψε τον ανιψιό του Αξιδάρη (ή Εξεδάρη), που είχε την έγκριση της Ρώμης, και ανακήρυξε βασιλιά της Αρμενίας τον Παρθαμάσιρη, μεγαλύτερο αδελφό του Αξιδάρη.2 Η ενέργεια αυτή του Χοσρόη ήταν πιθανόν μια προσπάθεια να αποφύγει διεκδίκηση του δικού του θρόνου από τον Παρθαμάσιρη, ο οποίος ήταν ο πρωτότοκος γιος του προηγούμενου Πάρθου μονάρχη, αλλά είχε υποσκελιστεί στη διαδοχή από το θείο του.3 Η παραβίαση της συμφωνίας από το Χοσρόη ήταν το έναυσμα για την έναρξη του πολέμου.

Ο Τραϊανός αναχώρησε από τη Ρώμη τον Οκτώβριο του 113 μ.Χ.4 Όταν έφτασε στην Αθήνα συνάντησε απεσταλμένους του Χοσρόη που του έφερναν πρόταση ειρήνης από το βασιλιά τους, αν αναγνωριζόταν ο Παρθαμάσιρης. Όμως ο αυτοκράτορας δεν έδωσε κάποια σαφή απάντηση για τις προθέσεις του. Στη συνέχεια, πέρασε στη Μικρά Ασία, πιθανότατα στην Έφεσο, από εκεί στη Σελεύκεια της Κιλικίας και τελικά έφτασε στην Αντιόχεια τον Ιανουάριο του 114 μ.Χ.5 Την άνοιξη ο Τραϊανός αναχώρησε για τη Μελιτηνή στην ανατολική Καππαδοκία, αρχηγείο της λεγεώνας ΧΙΙ Fulminata. Mε απόφαση του αυτοκράτορα αναβαθμίστηκε η Μελιτηνή και πήρε τον τίτλο της μητρόπολης της περιοχής.6

2. Οι δυνάμεις

Οι λεγεώνες που πήραν μέρος στον Παρθικό πόλεμο ήταν τουλάχιστον 11. Στη Συρία βρίσκονταν ήδη οι λεγεώνες ΙΙ Trajana, III Gallica και IV Scythica. Σ’ αυτές προστέθηκαν η III Cyrenaica από την Αίγυπτο, η VI Ferrata από την Αραβία και η X Fretensis από την Ιουδαία. Στην Καππαδοκία, όπου είχαν την έδρα τους οι XII Fulminata και XVI Flavia Firma, συγκεντρώθηκαν επίσης στρατεύματα που έφτασαν από τις επαρχίες του Δούναβη. Ανάμεσά τους ήταν η I Adiutrix, η VII Claudia και η XV Apollinaris. Επιπλέον στάλθηκε και άγνωστος αριθμός αποσπασμάτων από άλλες μονάδες όπως η I Italica, V Macedonica, XIII Gemina και ΧΧΧ Ulpia. Άγνωστη είναι και η δύναμη των συμμαχικών σωμάτων (auxilia) που συμμετείχαν στις επιχειρήσεις· θεωρητικά ο αριθμός τους έπρεπε να είναι ίσος με αυτόν των λεγεωναρίων.7 Συνολικά η στρατιά του Τραϊανού θα είχε το λιγότερο 110.000 άντρες. Για τον αντίπαλο, παρθικό στρατό αρχικά και επαναστάτες αργότερα, δεν υπάρχουν στοιχεία.

3. Η εκστρατεία

Αφού κατέλαβε αμαχητί τα Αρσαμόσατα, ο ρωμαϊκός στρατός συγκεντρώθηκε στα Σάταλα. Εκεί βρέθηκαν και ηγεμόνες διαφόρων λαών του Εύξεινου Πόντου και του Καύκασου οι οποίοι δήλωσαν την υποταγήτους στον Τραϊανό.8 Καθώς η δύναμη εισβολής προχωρούσε ανεμπόδιστη στην Αρμενία, ο Παρθαμάσιρης επιζητούσε απεγνωσμένα μια συνάντηση με τον Τραϊανό η οποία πραγματοποιήθηκε τελικά στην Ελεγεία (σημ. Ιlica). Μπροστά σε όλο το στράτευμα ο Πάρθος πρίγκιπας έβγαλε το στέμμα του και το άφησε στα πόδια του αυτοκράτορα, ελπίζοντας ότι θα το έπαιρνε πίσω. Όμως αυτό δεν έγινε, και στις διαμαρτυρίες του ότι δεν είχε έρθει ως αιχμάλωτος αλλά εθελοντικά για να στεφθεί βασιλιάς της Αρμενίας, ο Τραϊανός απάντησε ότι η Αρμενία ανήκε πλέον στους Ρωμαίους. Αρχικά επιτράπηκε στον Παρθαμάσιρη να αποχωρήσει υπό ρωμαϊκή συνοδεία9αλλά στο δρόμο δολοφονήθηκε, πιθανότατα μετά από εντολή του Τραϊανού.10

Πολύ σύντομα όλη η Αρμενία υπέκυψε ουσιαστικά χωρίς αντίσταση και οργανώθηκε σε επαρχία.11 Η νέα επαρχία που δημιουργήθηκε περιλάμβανε επίσης την Καππαδοκία και τη Μικρή Αρμενία, ενώ κυβερνήτης ορίστηκε ο πρώην ύπατος Λ. Κατίλιος Σεβήρος.12 Για τις επιτυχίες αυτές απονεμήθηκε στον Τραϊανό ο τίτλος Optimus (Άριστος), πιθανότατα το Σεπτέμβριο του 114 μ.Χ.13

Την ίδια εποχή ο αυτοκράτορας στράφηκε νότια προς τη Μεσοποταμία και κατέλαβε τη Νίσιβη (σημ. Nusayabin) και το ισχυρό φρούριο των Αδηνύστρων,14 ενώ ο στρατηγός Λούσιος Κύητος κατέλαβε το χειμώνα χωρίς μάχη τα Σίγγαρα και άλλες περιοχές, φτάνοντας μάλλον μέχρι τα Λίβανα.15 Το χειμώνα του 114/5 μ.Χ. ο Τραϊανός έμεινε στην Έδεσσα (σημ. Urfa) όπου ο ηγεμόνας της Οσροηνής, Άβγαρος, του παρέδωσε την περιοχή, κρατώντας έτσι το θρόνο του.16 Μέχρι εδώ η αντίσταση υπήρξε μηδαμινή τόσο εξαιτίας της υπέρτερης ρωμαϊκής δύναμης όσο και των εσωτερικών παρθικών διενέξεων. Ο Χοσρόης αδυνατούσε να ελέγξει τους υποτελείς του ηγεμόνες. Εκτός από αυτούς που υποτάχθηκαν εύκολα στον Τραϊανό, κάποιοι ζητούσαν να έρθουν σε συνεννόηση μαζί του, ενώ άλλοι είχαν εξεγερθεί εναντίον του βασιλιά τους. Επιπλέον ο Χοσρόης είχε να αντιμετωπίσει και ένα διεκδικητή του θρόνου του.17 Εκμεταλλευόμενος αυτή τη χαοτική κατάσταση, ο ρωμαϊκός στρατός προέλασε ακόμα περισσότερο κατά τη διάρκεια του 115 μ.Χ. και κατέλαβε τα εδάφη των Καρδουηνών και των Μαρκομήδων.18 Προς το τέλος του έτους προσαρτήθηκε και η Ανθεμουσία, γειτονική της Οσροηνής,19 ενώ κάποιες επιχειρήσεις πρέπει να έγιναν και νοτιότερα στον Ευφράτη μέχρι τη Δούρα-Ευρωπό.20 Έτσι ο Τραϊανός πρόσθεσε την επαρχία της Μεσοποταμίας στην αυτοκρατορία.21 Το χειμώνα του 115/6 μ.Χ. ο Τραϊανός επέστρεψε στην Αντιόχεια όπου και κινδύνευσε όταν καταστρεπτικός σεισμός χτύπησε την πόλη το Δεκέμβριο.22

Για τις νίκες του στη βόρεια Μεσοποταμία τού δόθηκε ο τίτλος Parthicus (Παρθικός) το Φεβρουάριο του 116 μ.Χ.23 Την άνοιξη ο στρατός μετέφερε στον Τίγρη τα πλοιάρια που είχε κατασκευάσει στη Νίσιβη και πέρασε με πλωτή γέφυρα τον ποταμό παρά την αντίσταση του Μηβαρσάπη, ηγεμόνα της Αδιαβηνής. Σύντομα όλη η Αδιαβηνή κατακτήθηκε και έγινε η επαρχία της Ασσυρίας. Έπειτα, η ρωμαϊκή στρατιά, συνέχισε την πορεία της προς την παρθική πρωτεύουσα. Η Κτησιφών έπεσε στις αρχές καλοκαιριού του 116 μ.Χ.24 Στη Ρώμη, η ενθουσιασμένη σύγκλητος έδωσε στον Τραϊανό το δικαίωμα να τελέσει όσους θριάμβους επιθυμούσε.25 Στο μεταξύ ο αυτοκράτορας έφτασε μέχρι τις όχθες του Περσικού κόλπου.26 Το εθνικό πλήγμα από την πτώση της Κτησιφώντας και η λαϊκή δυσαρέσκεια για τη ρωμαϊκή διοίκηση έφεραν μια προσωρινή αποκατάσταση της παρθικής ενότητας, ενώ η διασπορά των ρωμαϊκών δυνάμεων διευκόλυνε τη γενική εξέγερση που ξεκίνησε στα μέσα καλοκαιριού. Η καταστολή της ήταν ιδιαίτερα δύσκολη και όχι πλήρης. Τελικά η Μεσοποταμία παρέμεινε σε ρωμαϊκά χέρια αλλά η Ασσυρία πιθανότατα χάθηκε.27 Όταν η κατάσταση τέθηκε υπό μερικό έλεγχο, ο Τραϊανός δημιούργησε ένα υποτελές παρθικό βασίλειο στο νότο κατά τα τέλη του 116 μ.Χ. και έστεψε βασιλιά τον Πάρθο πρίγκιπα Παρθαμασπάτη, που είχε περάσει νωρίτερα στο ρωμαϊκό στρατόπεδο.28 Στην Αρμενία οι μάχες συνεχίστηκαν ώσπου μέρος της περιοχής δόθηκε στον πρίγκιπα Βολογάση με αντάλλαγμα την ειρήνη.29

Την άνοιξη του 117 μ.Χ. ο Τραϊανός απέτυχε να εκπορθήσει την Άτρα που κατεχόταν ακόμα από επαναστάτες ενώ και η υγεία του άρχισε να κλονίζεται.30 Επιπλέον, η ιουδαϊκή εξέγερση31 απαιτούσε τη μεταφορά δυνάμεων σε νέα μέτωπα. Τον Ιούλιο αναχώρησε για τη Ρώμη αφήνοντας στην Αντιόχεια τον Αδριανό για τη συνέχιση του πολέμου.32 Τον Αύγουστο ο αυτοκράτορας πέθανε στο Σελινούντα (Τραϊανούπολη) της Κιλικίας.33 Ο διάδοχός του Αδριανόςεγκατέλειψε την Αρμενία και τη Μεσοποταμία και επανέφερε το σύνορο στον Ευφράτη.34

4. Τα αίτια

Η πιο πρόσφατη θεωρία κάνει λόγο για οικονομικά κίνητρα ότι δηλαδή η επιχείρηση αποσκοπούσε στον έλεγχο των εμπορικών οδών της Μεσοποταμίας.35 Βέβαια οι οικονομικοί παράγοντες δεν πρέπει να αγνοούνται, καθώς θα προέκυπταν οφέλη από την εξάπλωση του εμπορίου, τους φόρους και την καλλιεργήσιμη γη, αλλά δεν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ήταν ο κύριος και πρωταρχικός λόγος της εκστρατείας.36

Η αρχαία άποψη ήταν ότι ο Τραϊανός ξεκίνησε τον πόλεμο από «δόξης επιθυμίαν».37 Η φιλοδοξία του έπαιξε ρόλο αλλά όχι το σημαντικότερο και φαίνεται έντονη μόνο προς τα τελευταία στάδια της εκστρατείας. Υπήρχαν πραγματικά προβλήματα που τον έκαναν να δράσει. Ο Χοσρόης ήταν εκείνος που παραβίασε τη συνθήκη για την Αρμενία με άγνωστες μελλοντικές προθέσεις. Το παρελθόν είχε δείξει ότι η αστάθεια στην περιοχή άφηνε εκτεθειμένη την Καππαδοκία σε βαρβαρικές επιδρομές, επαρχία από την οποία προέρχονταν έσοδα για το στρατιωτικό θησαυροφυλάκιο. Από το κύρος της Ρώμης στην Αρμενία είχε εξαρτηθεί ο έλεγχος φύλων του Εύξεινου Πόντου. Η εμπλοκή στο αρμενικό ζήτημα είχε ήδη κοστίσει πολύ και μόνο η προσάρτηση δεν είχε δοκιμαστεί. Ίσως ο Τραϊανός επιθυμούσε να επαναλάβει το επιτυχημένο εγχείρημά του στη Δακία. Για να κρατηθεί όμως η Αρμενία έπρεπε να περιοριστούν οριστικά οι Πάρθοι. Η μικρή αντίσταση και η ταχύτητα προέλασης δελέασαν τον Τραϊανό που δεν αρκέστηκε στη βόρεια Μεσοποταμία. Έτσι ενώ ξεκίνησε με ένα συνδυασμό ρεαλιστικής πολιτικής, για οριστική επίλυση των προβλημάτων στο ανατολικό σύνορο, και φιλοδοξίας, η ισορροπία ανατράπηκε και στο τέλος ο Τραϊανός υπέκυψε στην «δόξης επιθυμίαν».38

1. Για τη συνθήκη και την εξέλιξη στην Αρμενία μέχρι το 113 μ.Χ., CAH XI, σελ. 106-107, 238-240 (R.P. Longden).

2. Δίων Κ. 68.17.

3. Longden, R.P., “Notes on the Parthian Campaign of Trajan”, JRS 21 (1931), σελ. 13.

4. Για τη χρονολογική σειρά των γεγονότων υπάρχει αβεβαιότητα και διάσταση απόψεων. Εδώ ακολουθείται η γνώμη των Lepper, F., Trajan’s Parthian War (Oxford 1948), σελ. 95-96 και αναλυτικά 28-95· Garzetti, A. – Foster, J.R.,  From Tiberius to the Antonines: A History of the Roman Empire, AD 14-192 (London 1974), σελ. 366-371· Millar, F., The Roman Near East (London – Cambridge – Massachussets 1994), σελ. 99-101. διαφορετική χρονολόγηση σε Longden, R.P., “Notes on the Parthian Campaign of Trajan”, JRS 21 (1931), σελ. 1-19· Debevoise, N.C., Political History of Parthia (Chicago 1938, ανατ. 1969), σελ. 229-236.

5. Δίων Κ. 68.17.2-3-18.1.

6. Προκ.,  Κτισμ. 3.4.15-18.

7. Lepper, F., Trajan’s Parthian War (Oxford 1948), σελ. 173-178· Garzetti, A. – Foster, J.R., From Tiberius to the Antonines: A History of the Roman Empire, AD 14-192 (London 1974), σελ. 366· Debevoise, N.C., Political History of Parthia (Chicago 1938, ανατ. 1969), σελ. 220-221 και σημ. 37.

8. Ευτρόπιος 8.2· Festus 20.2.

9. Δίων Κ. 68.19-20.

10. Ευτρόπιος 8.3· Fronto, Princ. Hist. 15.

11. Ευτρόπιος 8.3· Festus 20.2.

12. Magie, D., Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ (Princeton 1950), σελ. 608· CAH XI, σελ. 243 (R.P. Longden).

13. Δίων Κ. 68.23.1.

14. Δίων Κ. 68.22.3 και 23.2.

15. Δίων Κ. 68.22.2.

16. Δίων Κ. 68.21· Ευτρόπιος 8.3· Festus 20.2.

17. Δίων Κ. 68.22, 26.4.

18. Ευτρόπιος 8.3· Festus 20.2.

19. Ευτρόπιος 8.3· Festus 20.2· Αρρ., Παρθ. απ. 54-56· Δίων Κ. 68.23.2.

20. Lepper, F., Trajan’s Parthian War (Oxford 1948), σελ. 208· Garzetti, A. – Foster, J.R., From Tiberius to the Antonines: A History of the Roman Empire, AD 14-192 (London 1974), σελ.364.

21. Ευτρόπιος 8.3· Festus 14.3, 20.2.

22. Δίων Κ. 68.24-25· Μαλάλ. Ι. 11.8· Ζωναρ. 11.22.

23. Δίων Κ. 68.23.2.

24. Δίων Κ. 68.26 και 28· Ζωναρ. 11.22· Ευτρόπιος 8.3· Festus 14.3, 20.2.

25. Δίων Κ. 68.28.3, 29.2.

26. Δίων Κ. 68.28· Ευτρόπιος 8.3· Festus 20.2· Ιορδάν., Romana 268.

27. Δίων Κ. 68.29.30· Ζωναρ. 11.22· Μαλάλ. Ι. 11.6· Fronto, Princ. Hist. 7.16 και Garzetti, A. – Foster, J.R., From Tiberius to the Antonines: A History of the Roman Empire, AD 14-192 (London 1974), σελ. 370-371· Lepper, F., Trajan’s Parthian War (Oxford 1948), σελ. 210-211· Longden, R.P., “Notes on the Parthian Campaign of Trajan”, JRS 21 (1931), σελ. 28· CAH XI, σελ. 249 (R.P. Longden).

28. Δίων Κ. 68.30.3· Ζωναρ. 11.22.

29. Δίων Κ. 75.9.6.

30. Δίων Κ. 68.31-32· Ζωναρ. 11.22.

31. Δίων Κ. 68.32· Ευσέβιος 4.2.

32. Δίων Κ. 68.33.

33. Δίων Κ. 68.33.3· Ζωναρ. 11.22· Σύγγελ. 657.

34. Ευτρόπιος 8.6· Festus 14.4, 20.3· SHA, Hadr. 5.3-4.

35. Warmington, E.H., Commerce between the Roman Empire and India (London – New York 1974), σελ. 91-92.

36. Κριτική της οικονομικής θεωρίας σε Lepper, F., Trajan’s Parthian War (Oxford 1948), σελ. 158-163, επίσης Longden, R.P., “Notes on the Parthian Campaign of Trajan”, JRS 21 (1931), σελ. 27, 28· Garzetti, A. – Foster, J.R., From Tiberius to the Antonines:A History of the Roman Empire, AD 14-192 (London 1974), σελ.364.

37. Δίων Κ. 68.17.1 και Ιουλ., Καίσ. 333. Δεκτή από Magie, D., Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ (Princeton 1950), σελ. 606.

38. Longden, R.P., “Notes on the Parthian Campaign of Trajan”, JRS 21 (1931), σελ. 25-29· Garzetti, A. – Foster, J.R., From Tiberius to the Antonines: A History of the Roman Empire, AD 14-192 (London 1974), σελ.364.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.