1. Αθήν. 11.495 D· Διογ. Λ. 1.28· Πλούτ., Σόλ. 4. 2. Οι Αμύκλες ήταν αρχαία πόλη της Λακωνίας, το σημερινό Σκλαβοχώρι ή Σλαβοχώρι, περίπου 5 χλμ. νότια της Σπάρτης. Η ακρόπολη με το φημισμένο ιερό του Υακίνθου και του Απόλλωνος Αμυκλαίου βρισκόταν σε λόφο στα ΒΑ της πόλης, στο σημερινό λόφο της Αγίας Κυριακής στα ΝΔ του ομώνυμου χωριού, και θεωρείται εξίσου σημαντική με την ακρόπολη της Σπάρτης. Για τις Αμύκλες βλ. Παπαχατζής, Ν. (επιμ.), Παυσανίου Ελλάδος περιήγησις: Κορινθιακά-Λακωνικά (Αθήνα 1994), σελ. 383-389. 3. Το χαμένο σήμερα λατρευτικό άγαλμα του Απόλλωνος Αμυκλαίου ήταν ξύλινο, επενδυμένο με χάλκινα ελάσματα, ενώ το πρόσωπό του ήταν επιχρυσωμένο. Είχε ύψος 30 πήχεις, δηλ. 14,76 μ. με βάση τον αττικό πήχη ή 13,32 μ. με βάση τον ελληνορωμαϊκό. Χρονολογείται στο τέλος του 7ου ή στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. και υπήρχε στο χώρο για τουλάχιστον μισό αιώνα προτού να κατασκευαστεί ο θρόνος. Παυσ. 3.10.8, 3.19.2· Θεόπομπ. Ιστ., στον Αθήν. 6. 232 Α. 4. Παυσ. 3.18.9-3.19.5. 5. Έχουν γίνει ωστόσο πολλές προσπάθειες σχεδιαστικής αποκατάστασής του, από τις οποίες όμως καμία δεν είναι χωρίς προβλήματα, βλ. Fiechter, E., “Amyklai, Der Thron des Apollon”, JdI 33 (1918), πίν. 19-20· Buschor, E. - Massow, W. von, “Vom Amyklaion”, MDAI(A) 52 (1927), σελ. 19· Martin, R., “Bathyklès de Magnésie et le trône d’Apollon à Amyklae”, στο Études sur les relations entre Grèce et Anatolie offertes à Pierre Demargne 2 (RA 1976), σελ. 215, εικ. 6 και σελ. 217, εικ. 7· Romano, I.B., Early Greek Cult Images (Diss. University of Pennsylvania 1980), σελ. 99-114· Vries, K. de, “The Throne of Apollo at Amyklai”, AJA 86 (1982), σελ. 262. 6. Ψηλό πόδιο με ταφικό χώρο σε μορφή βωμού στο εσωτερικό του, το οποίο ήταν διακοσμημένο εξωτερικά με ανάγλυφες ζωφόρους, στηρίγματα στον τύπο των Καρυατίδων (ο Παυσανίας τις ονομάζει Ώρες και Χάριτες) και ανάγλυφες ζωφόροι με μυθολογικές παραστάσεις που διέτρεχαν τους τοίχους του μνημείου. 7. Βλ. το βωμό του Αρτεμισίου της Εφέσου των μέσων του 6ου αι. π.Χ., που αποτελεί ίσως τον άμεσο πρόδρομο του θρόνου του Βαθυκλέους, το βωμό της Πριήνης του 6ου αι. π.Χ., το βωμό της Μαγνησίας επί Μαιάνδρω και τέλος το Μεγάλο Βωμό του Περγάμου του 2ου αι. π.Χ. 8. Βλ. το μνημείο των Νηρηίδων και άλλα λυκικά επιτύμβια μνημεία στην Ξάνθο και στα Λίμυρα. 9. Βλ. το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού. 10. Πρόκειται για δόμους θεμελίωσης, κρηπιδώματος, κλίμακας, βάθρου, τοίχων, ορθοστάτες, πλάκες δαπέδου, σπονδύλους κιόνων τριών διαφορετικών τύπων (ολόκληρους κίονες, ημικίονες και κίονες), κιονόκρανα τριών διαφορετικών τύπων (αμιγή δωρικά κιονόκρανα για ολόκληρους κίονες και ημικίονες, δωρικά κιονόκρανα με υποτραχήλιο από σειρά φύλλων και αστράγαλο και μεικτά δωρικο-ιωνικά κιονόκρανα με κονσόλες που συνδυάζουν ιωνικές έλικες και δωρικούς εχίνους), παραστάδες για πόρτες με τόρμους για κιγκλιδώματα, τμήματα επιστυλίου και σίμης με φυτικό διάκοσμο, πλάκες από την οροφή. 11. Το κτίσμα αυτό λειτουργούσε σε γενικές γραμμές ως ναός του Απόλλωνα και έγινε για να περικλείσει σε ένα είδος αρχιτεκτονικού συγκροτήματος το λατρευτικό άγαλμα του θεού, το οποίο είχε στηθεί στην ακρόπολη των Αμυκλών πολύ πριν ο Βαθυκλής κατασκευάσει το θρόνο και λόγω των κολοσσικών του διαστάσεων ήταν αδύνατο να στεγαστεί με ναό. 12. Παυσ. 3.18.15. Μάλιστα κατά το πρότυπο του χορού των Μαγνήτων στο θρόνο του Βαθυκλέους το 1433-1445 ο Φλωρεντινός χαλκοπλάστης Antonio Averlino, γνωστός ως “il Filarete”, φιλοτέχνησε στο πίσω μέρος του αριστερού φύλλου των χάλκινων θυρών του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη ένα ανάγλυφο όπου εμφανίζονται ο ίδιος και οι βοηθοί του με ενωμένα χέρια να χορεύουν και να κρατούν εργαλεία γλυπτικής και χαρακτικής, ενώ υπάρχει η υπογραφή του γλύπτη και τα ονόματα των συνεργατών του. King, C., “Filarete’s portrait signature of the bronze doors of St. Peter’s and the dance of Bathykles and his assistants”, JWI 53 (1990), σελ. 296-299. 13. Βλ. τις συνέπειες που είχε για το Φειδία το γεγονός ότι απεικόνισε τον εαυτό του μαζί με τον Περικλή στο εσωτερικό της ασπίδας της Αθηνάς Παρθένου. 14. Faustoferri, A., “The Throne of Apollo at Amyklai: its Significance and Chronology”, στο Palagia, O. - Coulson, W. (επιμ.), Sculpture from Arcadia and Laconia (Oxford 1993), σελ. 159-166· Faustoferri, A., Il trono die Amyklai e Sparta. Bathykles al servizio del potere (Aucnus 2, Napoli 1996). 15. Ο Μενέλαος αντιμέτωπος με τον Πρωτέα, ο Θησέας απάγει την Ωραία Ελένη, οι Διόσκουροι μόνοι τους και με τις Λευκιππίδες, οι γιοι τους Άναξις και Μνάσινος έφιπποι, οι γιοι του Μενελάου έφιπποι και ο Τυνδάρεως να πολεμά το γιο του Ιπποκόοντος Εύρυτο. 16. Απεικονίζονται όλοι οι πανελλήνιοι ήρωες (Ηρακλής, Θησεύς, Περσεύς, Βελλεροφόντης). Ο Θησεύς εμφανίζεται να σκοτώνει ή να απάγει το Μινώταυρο. Από τους μύθους που περιλαμβάνουν πολλούς ήρωες παριστάνονταν το κυνήγι του Καλυδώνιου κάπρου, επεισόδια από την Αργοναυτική εκστρατεία (όπως ο μύθος των Βορεαδών και των Αρπυιών και οι νεκρικοί αγώνες προς τιμήν του Πελίου, παράσταση γνωστή μόνο από την πρώιμη αρχαϊκή τέχνη) και τους Επτά επί Θήβας. Ο Άδμητος, που πήρε μέρος στο κυνήγι του Καλυδώνιου κάπρου και στην Αργοναυτική εκστρατεία, εμφανίζεται μόνος του να ζεύει έναν κάπρο και ένα λιοντάρι στο άρμα του, σπάνια σκηνή. Και ο ιδρυτής των Θηβών Κάδμος απεικονίζεται στο γάμο του με την Αρμονία παρουσία των Ολύμπιων θεών, άλλο ένα σπάνιο θέμα. 17. Οι άθλοι του Ηρακλή είναι με διαφορά το πιο συχνό θέμα. Ο Ηρακλής απεικονίζεται αντιμέτωπος με το λιοντάρι της Νεμέας, τη Λερναία Ύδρα, τους Κενταύρους στο όρος Φόλο, τον Αχελώο, τον Κύκνο, το Νέσσο, το Διομήδη, τους Ακτορίωνες (δίδυμοι γιοι του Άκτορος και του Ποσειδώνα που θανατώθηκαν από τον Ηρακλή, ονομάζονται και Μολίονες από τη μητέρα τους). Επίσης εικονίζεται να οδηγεί τα βόδια του Γηρυόνη, να φέρνει τον Κέρβερο από τον Άδη και να οδηγείται στον Όλυμπο από την Αθηνά. Ο Παυσανίας αναφέρει ωστόσο και σκηνές όπου οι αντίπαλοι του Ηρακλή είναι άγνωστοι από άλλες πηγές (πάλη ενάντια στον κένταυρο Όρειο και το γίγαντα Θούριο). 18. Ο Αχιλλέας αντιμέτωπος με το Μέμνονα ή ως παιδί να παραδίδεται στον κένταυρο Χείρωνα από τον πατέρα του, οι Τρώες μπροστά στο νεκρό Έκτορα, κρίση του Πάριδος, θρήνος της Εκάβης, της Ανδρομάχης, του Αστυάνακτος και ίσως της Ελένης για τον Έκτορα. 19. Για παράδειγμα, ο Δίας και ο Ποσειδώνας απεικονίζονται να απάγουν της κόρες του Άτλαντος Ταϋγέτη (νύμφη του τοπικού όρους Ταΰγετος) και Αλκυόνη και η Αθηνά να καταδιώκεται από τον Ήφαιστο, ένα αττικό θέμα. Άλλος αττικός μύθος είναι ο βιασμός του Κεφάλου από την Ηώ. Βλέπουμε ακόμα την Ήρα και την Ιώ που μετατράπηκε σε αγελάδα αλλά και το Διόνυσο παιδί να μεταφέρεται στον Όλυμπο από τον Ερμή. Τέτοιες σκηνές δεν απεικονίζονταν στην αρχαϊκή τέχνη αλλά έγιναν πολύ δημοφιλείς αργότερα και ο θρόνος των Αμυκλών βρίσκεται στην αρχή των πλούσιων κλασικών σειρών. 20. Απεικονίζονται μεταξύ άλλων ο Δίας, ο Ποσειδώνας και η Αμφιτρίτη, ο Πλούτωνας με τη Δήμητρα και την Κόρη, ο Ερμής, η Ίρις. Η Αφροδίτη, η Αθηνά και η Άρτεμις οδηγούν τον Υάκινθο και την αδελφή του Πολύβοια στον Όλυμπο, όπου οδηγείται και ο Ηρακλής. Εμφανίζονται επίσης ο Διόνυσος, η Σεμέλη και η Ινώ, οι Ώρες, οι Μοίρες και οι Μούσες, κόρες του Δία. 21. Παυσ. 3.18.9. 22. Σύμφωνα με τον Ηρ. 1.69. 23. Σύμφωνα με τον Παυσ. 3.10.8. 24. Αθήν. 6.232 Α. 25. Μια ιδέα για την τέχνη του Βαθυκλέους μάς δίνει ίσως ένα μαρμάρινο ανάγλυφο του 540/530 π.Χ. στο μουσείο της Σπάρτης (αρ. 5380), το οποίο αποδίδεται στον κύκλο του Βαθυκλέους και είναι έργο είτε ενός Λάκωνα γλύπτη επηρεασμένου από την τέχνη του Βαθυκλέους είτε ενός συνεργάτη του. Βλ. Lorenz, T., “Lakonisches Relief aus der Werkstatt des Bathykles”, στο Stips votiva. Papers presented to C.M. Stibbe (Amsterdam 1991), σελ. 103-109, εικ. 1-3. |