1. Eκπαίδευση και πολιτικά αξιώματα

O Αρριανός (Lucius Flavius Arrianus) γεννήθηκε στη Νικομήδεια της Βιθυνίας το 86 μ.Χ. και πέθανε περί το 160. Προερχόταν από επιφανή οικογένεια. Όπως προκύπτει από το όνομά του, ο πατέρας του πρέπει να απέκτησε τον τίτλο του Ρωμαίου πολίτη. Σπούδασε φιλοσοφία κοντά στο στωικό Επίκτητο, στη Νικόπολη της Ηπείρου. Θεωρείται ότι δημοσίευσε αρκετές από τις διαλέξεις του δασκάλου του σε οκτώ βιβλία με τον τίτλο Διατριβαί και σε περίληψη στο Εγχειρίδιον.¹

Ωστόσο, ο Αρριανός δεν παρέμεινε αμιγώς άνθρωπος των γραμμάτων. Εντάχθηκε από νωρίς στην αυτοκρατορική υπηρεσία και ακολούθησε την καριέρα δημόσιου αξιωματούχου. Μάλιστα, μεταξύ των ετών 108 και 114, ως μέλος του συμβουλίου του Αβιδίου Νιγρίνου, κυβερνήτη της Αχαΐας, κέρδισε τη φιλία του αυτοκράτορα Αδριανού (117-138), ο οποίος αργότερα τον προώθησε στις τάξεις των συγκλητικών. Μετά την αναγόρευσή του σε ύπατο (129;), ο Αρριανός υπηρέτησε για έξι χρόνια ως λεγάτος (legatus) της Καππαδοκίας. Ανέλαβε μάλιστα το 131 τη διοίκηση των ρωμαϊκών λεγεώνων στο σύνορο με την Αρμενία, αξίωμα στο οποίο σπάνια έφταναν άτομα ελληνικής ή πάντως μη ρωμαϊκής καταγωγής.² Στη συνέχεια αποσύρθηκε στην Αθήνα, όπου διατέλεσε άρχων (145/146), αξίωμα που είχε πλέον κυρίως τιμητικό χαρακτήρα και του έδωσε το χρόνο που χρειαζόταν για να αφοσιωθεί στην ιστορική συγγραφή.

2. Το συγγραφικό έργο του Αρριανού

Ο Αρριανός ήταν από τους πιο διακεκριμένους και δημοφιλείς συγγραφείς της εποχής του. Αναφέρθηκαν ήδη οι φιλοσοφικές πραγματείες του που αφορούσαν την περίοδο της μαθητείας του κοντά στην Επίκτητο. Καθοριστική στο έργο του υπήρξε η επίδραση του ιστορικού Ξενοφώντα, σε συνδυασμό όμως με στοιχεία ύφους δανεισμένα από τον Ηρόδοτο και το Θουκυδίδη. Εντονότερη είναι η επίδραση του Ξενοφώντα στον Κυνηγετικό, ένα από τα πρώιμα έργα του, όπου επεξηγείται η κυνηγετική τέχνη της εποχής του. Ξενοφώντειες επιρροές ανιχνεύονται και στις πραγματείες που έγραψε ο Αρριανός όταν ήταν στην Καππαδοκία με τίτλους: Περίπλους Ευξείνου Πόντου (περ. 131), Τέχνη Τακτική (136/137) και κυρίως Έκταξις κατά Αλανών. Το τελευταίο αυτό σύγγραμμα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, καθώς ο Αρριανός αναλύει τη στρατηγική που υιοθέτησε ο ίδιος προσωπικά ως στρατιωτικός διοικητής, προκειμένου να αποτρέψει την εισβολή των Αλανών (135). Το έργο ωστόσο παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες ως προς τη δομή και το ύφος με την Κύρου Παιδεία του Ξενοφώντα.

Ο κυριότερος όγκος του έργου του, ωστόσο, καταλαμβάνεται από τις ιστορικές μελέτες του. Τα Βιθυνιακά αποτελούσαν μια οκτάτομη σύνοψη της ιστορίας της πατρίδας του από τους μυθικούς χρόνους μέχρι την προσάρτησή της στη Ρώμη. Σήμερα ωστόσο η πολύτιμη αυτή πηγή είναι χαμένη. Στα Παρθικά ο συγγραφέας προβαίνει στην εκτενή αφήγηση των εκστρατειών του Τραϊανού (98-117) σε δεκαοκτώ βιβλία· πιθανόν το έργο αυτό χρησιμοποιήθηκε ως πηγή από τον Κάσσιο Δίωνα.

Το πιο σημαντικό όμως έργο του Αρριανού αφορά τα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στο μόνο εκτενές ιστορικό σύγγραμμά του που μας σώζεται με τον τίτλο Αλεξάνδρου Ανάβασις αναπτύσσεται η ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, από την άνοδό του στο θρόνο έως το θάνατό του, σε πέντε βιβλία. Ο Αρριανός αφηγήθηκε επίσης τα τεκταινόμενα στα χρόνια μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου διεξοδικά σε δέκα βιβλία, που έμειναν γνωστά με τον τίτλο Μετά Αλέξανδρον· σημαντικά χωρία από το έργο αυτό έχουν σωθεί σε παλίμψηστο και σε πάπυρο και αποτέλεσαν το πρότυπο του αντίστοιχου συγγράμματος του Φωτίου, που έφερε τον τίτλο Τα περί Αλέξανδρον. Το ταξίδι τέλος του Νεάρχου από τη νότια Ινδία ως τα Σούσα πραγματεύεται μια σύντομη πραγματεία, συνοδευτικός τόμος της Αναβάσεως, η Ινδική, που αποτελεί ανθολογία επεισοδίων από την ινδική εκστρατεία του Αλεξάνδρου, βασισμένων στο Μεγασθένη, στον Ερατοσθένη και στο Νέαρχο. Πηγές του Αρριανού για το αξιόλογο αυτό συγγραφικό εγχείρημα θεωρούνται ο Πτολεμαίος, στρατηγός του Αλεξάνδρου, καθώς και οι σύγχρονοι του στρατηλάτη Ονεισίκριτος, Καλλισθένης και Αριστόβουλος· η αφήγηση βασίζεται σε στοιχεία που παρείχαν εκείνοι, σε συνδυασμό με λόγους (ιστορίες), κυρίως από ύστερες ρητορικές πηγές, επιλεγμένες για το ιδιαίτερο χρώμα τους.

3. Συνολική αποτίμηση

Σε μια συνολική θεώρηση του συγγραφικού έργου του Αρριανού, μπορεί κανείς να πει ότι ο Βιθυνός συγγραφέας έδωσε μεγαλύτερη έμφαση στο επιτηδευμένο ύφος και όχι στην ιστορική ακρίβεια. Ως εκ τούτου η αφήγησή του είναι πλούσια σε λεπτομέρειες και διαβάζεται ευχάριστα, αλλά η ποιότητά της υποβιβάζεται από εξόφθαλμες ανακρίβειες και παρανοήσεις. Πάντως η χρήση του χαμένου σήμερα έργου του Πτολεμαίου, καθώς και η μίμηση του ξενοφώντειου ύφους, προσέδωσαν στο έργο του το χαρακτήρα μιας ιδιαίτερα αξιόπιστης και αντικειμενικής στρατιωτικής ιστορίας της περιόδου των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην οποία οφείλεται και η μεγάλη αναγνωσιμότητα του έργου στη διάρκεια των αιώνων.