αχειροποίητη, η
Εικόνα, συνήθως του Χριστού, που σύμφωνα με την παράδοση δεν εικονογραφήθηκε από ανθρώπινα χέρια. Οι πρώτες μνείες σε αχειροποίητες εικόνες εμφανίστηκαν στο Βυζάντιο από τον 6ο αιώνα και αναφέρονται σε αντικείμενα που, έχοντας έρθει σε επαφή με το πρόσωπο ή το σώμα του Χριστού, διατήρησαν με θαυματουργικό τρόπο το αποτύπωμα. Η γνωστότερη τέτοια εικόνα είναι το Ιερό Μανδήλιο της Έδεσσας. Στα Μεσοβυζαντινά χρόνια οι περισσότερες υποτιθέμενες αχειροποίητες εικόνες του Χριστού σταδιακά λησμονούνται, αναδύονται όμως σποραδικά θρύλοι για αχειροποίητες εικόνες αγίων.

εικονογραφικό πρόγραμμα, το
Το σύνολο των απεικονιζόμενων σκηνών και αγιολογικών μορφών στις επιφάνειες ενός ναού και η διάταξή τους στο χώρο. Από τη Μεσοβυζαντινή περίοδο και εξής το εικονογραφικό πρόγραμμα γνωρίζει κάποια τυποποίηση ως προς τη σταθερή παρουσία και τοποθέτηση ορισμένων σκηνών και μορφών σε συγκεκριμένα σημεία του ναού. Η συγκρότηση του εικονογραφικού προγράμματος εξελίσσεται με το χρόνο, ενώ η τυποποίηση δεν αποκλείει με κανέναν τρόπο ιδιαιτερότητες που σχετίζονται με τοπικές παραδόσεις, επιλογές του χορηγού, ταφική ή άλλη λειτουργία του ναού.

Παντοκράτωρ, ο
Μια από τις πιο πρώιμες απεικονίσεις του Χριστού που παραπέμπει στο κείμενο της Αποκάλυψης. Ο Χριστός εικονίζεται σε προτομή, κατά κανόνα σε αφηρημένο βάθος, γενειοφόρος, να ευλογεί με το δεξί χέρι, ενώ στο αριστερό κρατάει τον κώδικα του Ευαγγελίου. Η εικόνα του Παντοκράτορα, εγγεγραμμένη σε μετάλλιο, ήταν η συνηθέστερη διακόσμηση για το εσωτερικό του κεντρικού τρούλου των βυζαντινών εκκλησιών.