δομέστικος των σχολών, ο
Διοικητής του τάγματος των σχολών. Ο πρώτος γνωστός αξιωματούχος εμφανίστηκε το 767/768. Το 10ο αιώνα απέκτησε μεγάλη δύναμη στο στρατό των θεμάτων. Κατά τα μέσα του 10ου αιώνα το αξίωμα του δομέστικου των σχολών χωρίστηκε σε δύο: στο δομέστικο των σχολών της Ανατολής και στο δομέστικο των σχολών της Δύσης, τον ανώτατο δηλαδή στρατιωτικό διοικητή του στρατού των ανατολικών και των δυτικών επαρχιών αντίστοιχα.

δυνατοί, οι
Οι «δυνατοί» ή «επιφανείς» αναφέρονται στα βυζαντινά νομικά και αφηγηματικά κείμενα κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο. Πρόκειται για κρατικούς ή εκκλησιαστικούς αξιωματούχους και γενικά γαιοκτήμονες-μέλη της άρχουσας τάξης, οι οποίοι συχνά χρησιμοποιούν την εξουσία τους ή την επιρροή τους εις βάρος γειτόνων ή άλλων γαιοκτημόνων. Από τα μέσα του 10ου αι. και το Ρωμανό Α΄ έως το Βασίλειο Β΄ η κεντρική εξουσία καταβάλλει προσπάθεια να περιορίσει τη δύναμή τους με φορολογικά μέτρα και μεταρρυθμίσεις, όπως το «αλληλέγγυο». Δεν αναφέρονται «δυνατοί» μετά το 1037.

επίσκεψις (-τιτης), κουρατορεία (-ωρ)
(βυζ.) Η επίσκεψις, αρμοδιότητας του «επισκεπτίτου», όπως και η κουρατορεία, αρμοδιότητας του «κουράτορος», ήταν εκτεταμένη αυτοκρατορική γαιοκτησία και περιλάμβανε οικισμούς (χωριά ως επί το πλείστον), καλλιεργήσιμα εδάφη, δασώδη εδάφη, υδροφόρο ορίζοντα, ζώα αγελαία, ζώα οικιακά. Οι επισκέψεις ήταν αυτόνομες ή εντάσσονταν σε κουρατορείες, οι οποίες ήταν κατά πολύ εκτενέστερες. Ως αυτόνομη γαιοκτησία, μία επίσκεψις μπορούσε να γίνει ιδιόκτητη, έπειτα από βασιλική δωρεά.

Νεαρά, η (novella, θηλ.)
Όρος που σημαίνει κατά λέξη νέο διάταγμα και χρησιμοποιείται από τον 4ο αιώνα και εξής για να δηλώσει τις διατάξεις των αυτοκρατόρων εκτός των οργανωμένων κωδίκων. Ήταν γραμμένες κυρίως στα ελληνικά και χρησιμοποιήθηκαν εκτενώς στη Μέση Βυζαντινή περίοδο. Από τα χρόνια των Κομνηνών όμως και μετά, αντικαταστάθηκαν από άλλους, ειδικότερους όρους και σπάνια συναντώνται στην Ύστερη Βυζαντινή περίοδο.

πατρίκιος, ο / πατρικία, η
Από το λατινικό patricius. Εισήχθη από τον Κωνσταντίνο Α΄ ως ισόβιος τιμητικός τίτλος ανδρών και γυναικών χωρίς διοικητικές αρμοδιότητες. Ειδικά για τις γυναίκες στο περιβάλλον της αυτοκράτειρας ο τίτλος της πατρικίας ζωστής ήταν ο υψηλότερος που μπορούσε να τους απονεμηθεί. Από τον 8ο έως το 10ο αιώνα ο τίτλος του πατρικίου αποδιδόταν σε υψηλούς αξιωματούχους της διοικητικής και στρατιωτικής ιεραρχίας, αλλά και σε ξένους συμμάχους και ηγεμόνες. Έπαψε να χρησιμοποιείται μετά το τέλος του 12ου αιώνα.

πρόνοια, η
Θεσμός που ανάγεται στον 11ο αιώνα. Πρόκειται κυρίως για γαίες που εκχωρούνται σε σημαντικούς στρατηγούς ή στην Εκκλησία· γενικότερα πρόκειται για την παραχώρηση του δικαιώματος να εισπράττει ένας αξιωματούχος απευθείας από τους υπηκόους ό,τι αυτοί υποχρεώνονταν να πληρώνουν κανονικά στο κράτος. Οι πρόνοιες που δίνονταν σε στρατιωτικούς αξιωματούχους ως ανταμοιβή για υπηρεσίες ήταν ισόβιο προνόμιο, αλλά δε διαβιβάζονταν στους απογόνους του προνοιάριου. Σε περίπτωση παραχώρησης πρόνοιας σε μονές ή στην Εκκλησία, η δωρεά από πλευράς του κράτους ήταν μόνιμη.

στρατηγός, ο
Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο τα καθήκοντα του στρατηγού ήταν πολιτικά. Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο στρατηγός ήταν αξιωματούχος επικεφαλής του θέματος (στρατός και περιοχή δικαιοδοσίας)· συγκέντρωνε στα χέρια του τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική εξουσία. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο περιορίστηκε στο στρατιωτικό ρόλο του.