αλληλοδιδακτική μέθοδος, η
Μέθοδος διδασκαλίας σύμφωνα με την οποία προχωρημένοι μαθητές, «πρωτόσχολοι», εκτελούσαν χρέη βοηθού του δασκάλου διδάσκοντας σε μικρότερες τάξεις.

βιλαέτι (βαλιλίκι), το
Η ανώτατη βαθμίδα της διοίκησης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία αφορούσε μεγάλες διοικητικές περιοχές. Οι μεγάλες επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ονομάζονταν αρχικά εγιαλέτ. Η νέα διαίρεση του 1864 εισήγαγε τον όρο βιλαγέτ (vilayet), κατά αντιστοιχία προς το γαλλικό διοικητικό όρο départment, μικρότερης όμως έκτασης. Ο διοικητής του βιλαετιού ονομαζόταν βαλής και είχε εκτεταμένες δικαιοδοσίες.

βοεβόδας, ο
Κρατικός αξιωματούχος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, διοικητής περιφέρειας.

Γυμναστικός Σύλλογος «Αιολικός», ο
Γυμναστικός σύλλογος του Αϊβαλιού (Κυδωνιών) που ιδρύθηκε το 1906. Διέθετε ιδιαίτερο γήπεδο και διοργάνωνε παμμικρασιατικούς αγώνες. Οι ιδρυτές του εξέδιδαν την εφημερίδα «Κυδωνιατικός Αστήρ» και το περιοδικό «Αιολικός».

δημογέροντας, ο
Μέλος της δημογεροντίας, δηλαδή του εκτελεστικού οργάνου της κοινότητας για οτιδήποτε αφορούσε τις εσωτερικές και εξωτερικές υποθέσεις της.

επίμορτη καλλιέργεια, η
Σχέση που αφορά αγροτικά κτήματα και νομικά τοποθετείται στο μεταίχμιο μεταξύ μίσθωσης και εταιρείας. Ο εκμισθωτής παραχωρεί στο μισθωτή τα κτήματά του προς καλλιέργεια. Ως αντάλλαγμα ο τελευταίος είναι υποχρεωμένος να του δώσει τμήμα της σοδειάς αντί ενοικίου.

καϊμακαμλίκι, το
Oθωμανική διοικητική μονάδα που αντικατέστησε τον καζά στην Ύστερη Οθωμανική περίοδο, μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση του 1864.

μισιακό, το
Σχέση επίμορτης καλλιέργειας. Σε γενικές γραμμές ο εκμισθωτής αναλάμβανε τα έξοδα παραγωγής, εξολοκλήρου ή από κοινού με το χωρικό. Ο τελευταίος καλλιεργούσε το χωράφι και απέδιδε στον εκμισθωτή το μισό της παραγωγής.

μουτεσαριφλίκι, το
Οθωμανική διοικητική μονάδα μεσαίου μεγέθους που αντικατέστησε το σαντζάκι κατά την Ύστερη Οθωμανική περίοδο, μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση του 1864.

μουφτής, ο
Ειδικός στην ερμηνεία του ισλαμικού ιερού νόμου. Γνωμοδοτεί με έκδοση φετβάδων για ζητήματα θρησκευτικού δικαίου.

σαντζάκι, το (λιβάς, ο)
Μεσαίου μεγέθους μονάδα επαρχιακής διοίκησης του οθωμανικού κράτους καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του. Υποδιαίρεση του πρώιμου οθωμανικού εγιαλετιού (ή μπεϊλερμπεϊλικιού) και του ύστερου οθωμανικού βιλαετιού. Στην Ύστερη Οθωμανική περίοδο είναι γνωστό και ως μουτεσαριφλίκι.

σύλλογος "Αρίων", ο
Μουσικός σύλλογος του Αϊβαλιού (Κυδωνιών). Ιδρύθηκε το 1895 μαζί με το μουσικό σύλλογο «Ορφέα» και συνετέλεσε στη μουσική ανάπτυξη της κοινότητας, προσκαλώντας μουσικοδιδασκάλους από την Αθήνα για τη διδασκαλία της ευρωπαϊκής μουσικής. Ιδρυτές του ήταν ο Π.Α. Δημητρακέλλης, ο Κρανιδιώτης και ο Χάριτος.

σύλλογος "Ορφεύς", ο
Μουσικός σύλλογος του Αϊβαλιού (Κυδωνιών). Ιδρύθηκε το 1895 μαζί με το μουσικό σύλλογο «Αρίωνα». Συνέβαλε στη μουσική ανάπτυξη της κοινότητας και στη διάδοση της ευρωπαϊκής μουσικής.

σχολική εφορεία, η
Η σχολική εφορεία αποτελούνταν από μέλη είτε εκλεγμένα από την κοινότητα είτε ορισμένα από επιτροπή, τα οποία είχαν υποχρέωσή τους να φροντίζουν για τη σωστή λειτουργία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.

Τανζιμάτ, τα
Οι μεταρρυθμίσεις του 19ου αιώνα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που εγκαινιάστηκαν το 1839 με το διάγγελμα του Χάτι Σερίφ και τερματίστηκαν με την παραχώρηση συντάγματος το 1876. Οι μεταρρυθμίσεις, που θεωρήθηκαν προσπάθεια εκσυγχρονισμού και φιλελευθεροποίησης του κράτους, αφορούσαν όλο το φάσμα της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής στην αυτοκρατορία. Ιδιαίτερη σημασία είχαν εκείνες που εξίσωναν νομικά τους μουσουλμάνους με τους μη μουσουλμάνους υπηκόους.

τριτάρικο, το
Σχέση επίμορτης καλλιέργειας. Ο εκμισθωτής δεν συμμετείχε στα έξοδα παραγωγής. Ο χωρικός απέδιδε στον εκμισθωτή το 1/3 της σοδειάς.

φιρμάνι, το
Σουλτανικό διάταγμα το οποίο έφερε το μονόγραμμα-υπογραφή του σουλτάνου (τουγράς).